Stanowisko archeologiczne na działce - nadzór archeologiczny

Zanim rozpoczniesz prace ziemne na działce sprawdź czy twoja nieruchomość nie znajduje się w strefie ochrony konserwatorskiej lub archeologicznej. Dzieje się tak wtedy, gdy w pobliżu działki odnaleziono zabytek archeologiczny lub inny zabytek wpisany do rejestru. Jeśli zamierzasz wybudować domu na takim terenie, musisz liczyć się z tym, że wszelkie prace ziemne i przygotowawcze będzie monitorował nadzór archeologiczny. Podczas jego trwania archeolog jest w stanie stwierdzić czy na nadzorowanym terenie występują zabytki archeologiczne. Niestety takie sprawdzenie wymaga kosztów, które będziesz musiał ponieść z własnej kieszeni. Sprawdź co zrobić, gdy znajdziesz stanowisko archeologiczne na działce. 

W Polsce, obszary bogate w dziedzictwo kulturowe często kryją w sobie nie tylko wartość historyczną, ale również znaczące wyzwania dla inwestorów planujących budowę. Kiedy na działce zainicjowane zostają prace ziemne, kluczowe jest zwrócenie uwagi na kwestie związane z ochroną zabytków archeologicznych. Obecność stanowisk archeologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie może znacząco wpłynąć na przebieg projektu budowlanego. W niniejszym artykule omówimy, jakie procedury i obowiązki wiążą się z nadzorem archeologicznym, a także jakie kroki należy podjąć, aby w zgodzie z prawem zrealizować swoje inwestycje.

Stanowisko archeologiczne na działce. Badania archeologiczne, a nadzór archeologiczny

Mówiąc o pracach archeologicznych na działce, możemy mieć do czynienia z dwoma przypadkami - stanowiskiem archeologicznym lub z obszarem obserwacji archeologicznej. Mając na uwadze oba przypadki Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków (WUOZ) może nakazać przeprowadzenie ratunkowych badań archeologicznych lub nadzór archeologiczny.

Jeśli na działce znaleziono jakieś nieruchome bądź ruchome zabytki archeologiczne, wymaga się przeprowadzenie systematycznych prac wykopaliskowych. Niestety taka decyzja WUOZ wiąże się ze znacznymi kosztami i długim czasem realizacji inwestycji.

Najczęściej jednak urząd decyduje się na wariant drugi, czyli na nadzór archeologiczny. Taka sytuacja ma miejsce, gdy stanowisko archeologiczne znajduje się w bliskim sąsiedztwie od granic działki na której planujesz budowę. Dlaczego? Teren "uwolniony" od zabytków został ograniczony do działki inwestora na której znajduje się stanowisko archeologiczne lub do części tej działki. Nadal istnieje prawdopodobieństwo, że część zabytków znajduje się w okolicy. Dlatego obowiązkiem WUOZ jest zadbanie o to, aby wszelkie ślady po przodkach, które mogłyby ulec zniszczeniu, objęto ochroną i zabezpieczono przed działalnością człowieka i przyrody.

Nadzór jest zwykle sporo tańszy, a czas jego trwania jest równy z czasem prowadzenia prac ziemnych.

Czym jest nadzór archeologiczny?

Nadzór archeologiczny to rodzaj badań archeologicznych, które realizuje się w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub prac ziemnych w strefie ochrony konserwatorskiej i archeologicznej. Polegają na stałej obecności archeologa w miejscu prowadzenia inwestycji.

Zadaniem archeologa jest zatem udokumentowanie wszystkich obiektów mogących mieć charakter zabytkowy, a także wstrzymanie prac ziemnych i budowlanych w przypadku natrafienia na nieruchomy zabytek archeologiczny bądź zabytek ruchomy wymagający konsultacji z konserwatorem. Jeśli na skutek nadzoru na budowie, archeolog trafi na relikt historyczny, prace na wniosek konserwatora mogą być przekształcone w przed inwestycyjne badania wykopaliskowe.

Każdy nadzór budowlany traktuje się jako badania archeologiczne, co oznacza, że wymagają pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Podstawą prawną jest ustawa z 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U.2003.162.568).

Stanowisko archeologiczne na działce. Od czego zacząć nadzór archeologiczny?

Każda gmina ma własną gminną ewidencję zabytków. Dodatkowo na poziomie centralnym mamy również rejestr zabytków, w którym znajdują się obiekty szczególnie cenne dla dziedzictwa narodowego.

Jeśli twoja działka znajduje się na terenie objętym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego (mpzp), to informacje o stanowiskach archeologicznych umieszczone są właśnie w nim. W ślad za zapisem o występowaniu stanowiska archeologicznego na działce lub w strefie ochronnej, urząd wyda zalecenie wykonania badania archeologicznego.

Badaniem terenu zajmują się firmy archeologiczne zatrudniające uprawnionych archeologów. Z przedsiębiorstwem zajmującym się usługami archeologicznymi musisz zawrzeć wcześniej odpowiednią umowę. Firma ta zazwyczaj zajmuje się również formalnościami związanych z uzyskaniem pozwolenia na badania. Tym bardziej, że we wniosku o badania nieruchomości należy podać dane firmy archeologicznej oraz dołączyć do niego przygotowane przez nią dokumenty.

Sprawdź stanowiska archeologiczne w Raporcie o Terenie

Korzystając z usługi Raport o Terenie OnGeo.pl z łatwością zlokalizujesz stanowiska archeologiczne. Sprawdzisz ślady osadnicze, cmentarzyska, groby dawne i mogiły, całe zespoły stanowisk archeologicznych, czy wręcz krajobrazy z czasów naszych przodków.

Raport o terenie OnGeo.pl to czytelny dokument w formacie pdf, który uzyskasz Online, dla dowolnej działki w Polsce w zaledwie 5 minut. Zawiera ponad 50 stron informacji o wybranej działce, dane pochodzą z rozproszonych rejestrów urzędowych, zawiera m.in. miejscowe plany zagospodarowania, przyłącza do mediów, tereny zalewowe, osuwiska, głębokość wód podziemnych, obszary zagrożone osiadaniem terenu, obszary ochrony przyrody, wydane pozwolenia na budowę w sąsiedztwie, dostęp do drogi publicznej, historia działki na zdjęciach lotniczych i wiele innych!

Sprawdź, jak wygląda Raport dla przykładowej działki

Na mapie przedstawiono miejsca punktowe stanowisk archeologicznych oraz wyznaczono poglądowo strefy (bufory) o promieniu 40 m od punktów stanowisk, jako miejsca o prawdopodobnym zasięgu strefy ochrony archeologicznej. Dodatkowo każdy z punktów posiada osobny opis w formie tabelarycznej z rodzajem obiektu, okresem jego powstania oraz odległości od wskazanej działki.

W OnGeo.pl możesz również pobrać źródłowe mapy i dokumenty stanowisk archeologicznych dzięki przekierowaniu na państwową stronę internetową zabytek.pl. Link znajduje się w kolumnie "Więcej" w tabeli szczegółów.

Aby zobaczyć dokumenty źródłowe wystarczy kliknąć w link “dokument” dla wybranego stanowiska archeologicznego. 

Wniosek o przeprowadzenie badań archeologicznych

Zgodę na badania archeologiczne wydaje Wojewódzki Konserwator Zabytków, który ma 30 dni na wydanie decyzji. Zatem warto przygotować wniosek odpowiednio wcześniej, jeszcze przed pracami ziemnymi na działce.

Poniżej przedstawiamy wzór wniosku o przeprowadzenie badań archeologicznych dla działki. 

Co należy dołączyć do wniosku o przeprowadzenie badań archeologicznych?

1. Dokument potwierdzający prawo do korzystania z nieruchomości na cele budowlane, czyli np. akt własności działki, akt notarialny;
2. Mapę topograficzną w skali 1:10 000 lub większej z naniesionym miejscem planowanych badań archeologicznych;
3. Plan prac archeologicznych z naniesionymi miejscami dotychczasowych i planowanych badań w nawiązaniu do punktów osnowy geodezyjnej poziomej i wysokościowej w skali 1:500.

Dodatkowo firma archeologiczna powinna dostarczyć do wniosku:

1. Program prowadzenia badań archeologicznych;
2. Dokument potwierdzający gotowość muzeum lub innej jednostki organizacyjnej do przyjęcia zabytków archeologicznych;
3. Opis sposobu uporządkowania terenu po zakończeniu badań;
4. Dane osoby kierującej badaniami archeologicznymi;
5. Dokumenty potwierdzające uprawnienia kierownika badań archeologicznych zgodnie z ustawą o ochronie i opiece nad zabytkami;
6. Oświadczenia osoby kierującej badaniami archeologicznymi o przyjęciu obowiązku kierowania tymi badaniami albo samodzielnego ich wykonywania.

Co dalej? Sprawozdanie z badań i zwolnienie działki

Po badaniach archeolog przygotowuje sprawozdanie, które należy złożyć w urzędzie konserwatora zabytków. Na podstawie sprawozdania działka może zostać zwolniona do prowadzenia dalszych prac budowlanych.

Stanowisko archeologiczne na działce, czyli ile to kosztuje

Przede wszystkim za badania archeologiczne płaci inwestor, a każde zlecenie wycenia się indywidualnie dla każdej działki. Koszt więc zależy nie tylko od wielkości terenu, ale również od zakresu badań i prowadzonych prac archeologicznych. Wpływ ma także ukształtowanie terenu działki, lokalizacja inwestycji, rodzaj gruntu oraz trudność warunków gruntowych występujących na działce.

Nadzór archeologiczny jest znacznie tańszą opcją od badania. Przy standardowym zakresie za badania archeologiczne wraz z niezbędną dokumentacją przygotowaną przez fachowców zapłacisz około 1000 zł. Koszt może wzrosnąć, jeśli dojdzie do znaleziska i prace archeologiczne będą bardziej zaawansowane.

Wojewódzki Konserwator Zabytków a Stanowiska Archeologiczne na Działce

Wojewódzki Konserwator Zabytków (WZKZ) odgrywa kluczową rolę w ochronie dziedzictwa kulturowego i archeologicznego w Polsce. Jego działania są ściśle związane z zarządzaniem stanowiskami archeologicznymi, co ma szczególne znaczenie w kontekście planowanych inwestycji budowlanych. Gdy na działce stwierdzono obecność obiektów archeologicznych lub gdy teren znajduje się w obszarze ochrony konserwatorskiej, WZKZ może nałożyć obowiązek przeprowadzenia badań archeologicznych lub nadzoru archeologicznego.

Obowiązki Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

1. Wydawanie Pozwoleń: WZKZ jest odpowiedzialny za wydawanie pozwoleń na prowadzenie badań archeologicznych oraz nadzoru archeologicznego. Decyzja ta jest kluczowa dla każdego inwestora, który planuje prace na terenach z potencjalnymi znaleziskami archeologicznymi.
2. Ocena Stanowisk Archeologicznych: WZKZ dokonuje oceny znaczenia odkryć archeologicznych oraz podejmuje decyzje o konieczności przeprowadzenia ratunkowych badań wykopaliskowych w przypadku stwierdzenia, że znalezione obiekty mają wartość historyczną.
3. Nadzór nad Pracami Archeologicznymi: W przypadku wprowadzenia nadzoru archeologicznego, WZKZ zapewnia, że archeolodzy są obecni na miejscu, aby monitorować prowadzone prace ziemne i wstrzymywać je w przypadku odkrycia obiektów o znaczeniu archeologicznym.

Procedura Postępowania w przypadku Stanowisk Archeologicznych

1. Informacja o Stanowisku: Inwestorzy powinni najpierw sprawdzić, czy ich działka znajduje się na obszarze zarejestrowanym jako stanowisko archeologiczne. Można to zrobić, konsultując miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego lub korzystając z usług specjalistycznych firm zajmujących się analizą terenów.
2. Złożenie Wniosku: Jeżeli stwierdzono obecność stanowiska archeologicznego, inwestor zobowiązany jest do złożenia wniosku o wydanie pozwolenia na badania archeologiczne do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Wniosek powinien zawierać m.in. program badań oraz dokumentację potwierdzającą prawo do dysponowania nieruchomością.
3. Wykonanie Badań: Po uzyskaniu zgody WZKZ, należy przeprowadzić badania archeologiczne. W przypadku znalezienia istotnych znalezisk, mogą być wymagane dalsze prace wykopaliskowe.
4. Złożenie Sprawozdania: Po zakończeniu badań archeologicznych, inwestor zobowiązany jest do złożenia sprawozdania w WZKZ, co jest warunkiem zwolnienia działki do dalszych prac budowlanych.

Wojewódzki Konserwator Zabytków pełni kluczową rolę w ochronie dziedzictwa archeologicznego, a jego działania mają istotny wpływ na realizację projektów budowlanych. Ścisła współpraca z tym organem oraz przestrzeganie obowiązujących przepisów jest niezbędna dla każdego inwestora, który chce zrealizować swoje plany w sposób zgodny z prawem i z poszanowaniem dla dziedzictwa kulturowego.