Gminna ewidencja zabytków a rejestr zabytków - gdzie znajdziesz informacje

W myśl ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2003, Nr 162, poz. 1568) zabytkiem jest ruchomość lub nieruchomość spełniająca jedną z trzech wartości: artystyczną, historyczną lub naukową. Zachowanie zabytków leży w interesie społecznym. Polskie prawo wymienia cztery formy ochrony zabytków nieruchomych, a są to: rejestr zabytków, uznanie za pomnik historyczny, tworzenie parków kulturowych oraz ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (MPZP). W dzisiejszym artykule zastanowimy się, czym różni się gminna ewidencja zabytków od rejestru zabytków. Dowiesz się, gdzie znajdziesz informacje, kto nimi zarządza oraz jak dokonać wpisu do rejestru zabytków.

Gminna ewidencja zabytków

Ochrona obiektów zabytkowych, które znajdują się na terenie danej gminy leży po stronie władz lokalnych, samorządu lokalnego. Zapis ten wynika z przytoczonej we wstępie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w myśl której do działań gminy należy (art. 4, pkt 6):

uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

Realizacji tego zadania ma służyć właśnie gminna ewidencja zabytków prowadzona przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Wpis do ewidencji gminnej następuje na podstawie zarządzenia, więc jest aktem wewnętrznym władz gminy. Skoro zaś nie jest decyzją administracyjną, nie ma obowiązku informowania o wpisie nawet właściciela nieruchomości. Sam wpis do gminnej ewidencji zabytków nie nakłada na właściciela obiektu obowiązków związanych z konserwacją zabytku. Niestety skutkuje tym, że uzyskanie zarówno decyzji o warunkach zabudowy, jak i pozwolenie na budowę wymagać będą uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków. 

Obiekty ujęte w gminnej ewidencji zabytków powinny zostać uwzględnione w MPZP i tylko wtedy podlegają ochronie prawnej.

Rejestr zabytków to zebrane w formie zbioru kart adresowych zabytki nieruchome z terenu gminy.

Poniżej prezentujemy przykładową kartę informacyjną, która stanowi fragment gminnej ewidencji zabytków gminy Tarnów.

W ewidencji gminnej powinny być ujęte:

• zabytki nieruchome wpisane do rejestru;
• inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków;
• inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

Wojewódzka ewidencja zabytków

Oprócz gminnej ewidencji zabytków istnieje również wojewódzka ewidencja zabytków, w której powinny znaleźć się wszystkie zabytki znajdujące się na terenie objętym terenowo przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Wojewódzka ewidencja zabytków prowadzona jest przez wojewódzkiego konserwatora zabytków i jest dokumentem niezależnym od rejestru zabytków. Skutkiem wojewódzkiej ewidencji zabytków jest obowiązek informacyjny. Ustawa o ochronie zabytków wprowadza obowiązek zawiadomienia wojewódzkiego konserwatora zabytków o (art. 28):

1. uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zdarzenia;
2. zagrożeniu dla zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zagrożenia;
3. zmianie miejsca przechowania zabytku ruchomego w terminie miesiąca od dnia nastąpienia tej zmiany;
4. zmianach dotyczących stanu prawnego zabytku, nie później niż w terminie miesiąca od dnia ich wystąpienia lub powzięcia o nich wiadomości.

Rejestr zabytków

Rejestr zabytków jest wykazem obiektów, które są objęte szczególną ochroną na terenie kraju. Jest to jednocześnie najbardziej powszechna forma ochrony zabytków. Działaniami administracyjnymi związanymi z wpisem do rejestru zabytków zajmuje się wojewódzki konserwator zabytków. Wpis może zostać dokonany z urzędu lub na wniosek właściciela lub użytkownika nieruchomości. Żądanie wpisania obiektu do rejestru zabytków może zgłosić również stowarzyszenie lub organizacja społeczna, która zajmuje się ochroną dziedzictwa kulturowego.

Przed dokonaniem wpisu do rejestru zabytków prowadzone jest postępowanie przygotowawcze, które polega na zgromadzeniu informacji, materiałów i dokumentacji fotograficznej, które ma za zadanie potwierdzić wartość potencjalnego zabytku. Jeśli na drodze postępowania żadna ze stron nie wniesie uwag i skarg, decyzja nabiera mocy prawnej, a obiekt zyskuje numer rejestru zgodny z kolejnym zapisem w księdze rejestru zabytków.

Obiekt może być zapisany w rejestrze zabytków w trzech kategoriach:

• A – zabytek ruchomy;
• B – zabytek nieruchomy;
• C – zabytek archeologiczny.

Wpisanie nieruchomości do rejestru zabytków ujawnia się w jej księdze wieczystej.

Czy można skreślić nieruchomość z rejestru zabytków?

Zabytek, który został wpisany do rejestru zabytków, może zostać z niego skreślony, jeśli uległ znacznemu zniszczeniu powodującego utratę wartości artystycznej, historycznej lub naukowej. Z rejestru zabytków można wykreślić również zabytki, które:

1. zostały wywiezione na stałe zgodnie z przepisami (dotyczy zabytków ruchomych);
2. weszły w skład narodowego zasobu bibliotecznego (dotyczy zabytków ruchomych)
3. zostały wpisane do inwentarza muzeum.

Skreślenie z listy wymaga zgody ministra ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Kto może skreślić nieruchomość z ewidencji zabytków?

Skreślenie nieruchomości z ewidencji zabytków może nastąpić wyłącznie na wniosek lub z inicjatywy Generalnego Konserwatora Zabytków lub wojewódzkiego konserwatora zabytków, który działa w imieniu organu administracji publicznej odpowiedzialnego za ochronę dziedzictwa kulturowego. Proces ten odbywa się w trybie administracyjnym i wymaga przeprowadzenia procedury, która potwierdzi, że dana nieruchomość przestała spełniać kryteria uznania za zabytek. Decyzja o skreśleniu musi być odpowiednio uzasadniona, a w przypadku jej wydania przysługuje prawo odwołania się do organów wyższej instancji, takich jak minister właściwy do spraw kultury i dziedzictwa narodowego.

Jakie obowiązki i ograniczenia nakłada się na właściciela nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków?

Wpis do rejestru zabytków nakłada na właściciela obowiązek:

• zabezpieczenia i utrzymania zabytku i jego otoczenia w jak najlepszym stanie;
• korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;
• zapewnienia warunków jego naukowego badania oraz dokumentowania.

Wpisanie do rejestru zabytków wywołuje skutki prawne. Oznacza to, że dany obiekt objęty jest ochroną prawną, która pozwala na ingerencję państwa w prawo własności.

Właściciel nieruchomości, która została wpisana do rejestru zabytków nie może przeprowadzać wielu robót budowlanych, które mogłyby w znacznym stopniu zmienić charakter lub wygląd obiektu i jego otoczenia. Odbudowa, przebudowa, czy nawet remont zabytku wymagają nie tylko pozwolenia na budowę, ale również uzyskania zgody wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Jeśli nieruchomość znajduje się w bardzo złym stanie, nie będziesz miał możliwości wyburzenia lub rozebrania części obiektu. Możliwość rozbiórki budynku będzie możliwa wyłącznie dzięki procedurze wykreślenia nieruchomości z rejestru zabytków.

Czy wpisanie nieruchomości do rejestru zabytków może dawać jakieś korzyści?

Oczywiście. Wpisanie nieruchomości do rejestru zabytków pozwala ubiegać się o dotacje na prace konserwatorskie, restauratorskie, czy roboty budowlane, które są niezbędne do zachowania zabytku w jak najlepszym stanie. Dofinansowanie, o którym mowa przyznawane są przez ministerstwo kultury i dziedzictwa kulturowego oraz wojewódzkiego konserwatora zabytków i jest wypłacane na podstawie zaakceptowanego kosztorysu. Wysokość dotacji uzależniona jest od wartości, jaką reprezentuje dany obiekt - im wyższa wartość, tym większa kwota.

Właściciel zabytku może również ubiegać się o zwolnienie z obowiązku zapłaty podatku od nieruchomości. Pamiętaj, że zwolnienie nie będzie dotyczyć, jeśli obiekt wykorzystywany jest w celach prowadzenia działalności gospodarczej.

Jak dokonać wpisu do rejestru zabytków?

Aby obiekt mógł zostać uznany za zabytek, właściciel musi wnieść wniosek o wpis do rejestru zabytków. Wniosek musi posiadać wszystkie niezbędne informacje o obiekcie tj.:

• Aktualny adres;
• Numer działki;
• Numer obrębu ewidencyjnego;
• Numer księgi wieczystej;
• Wypis z ewidencji gruntów i budynków;
• Kopię mapy ewidencyjnej gruntów i budynków lub mapy zasadniczej;

Dodatkowo wnioskodawca musi wnieść opłatę w wysokości 10zł (wysokość opłaty może różnić się w różnych województwach).

Jeśli wniosek jest kompletny, uruchamia się postępowanie przygotowawcze, o którym informuje się strony postępowania. Strony postępowania mogą wnosić wnioski w sprawie oraz prosić o wykonanie dodatkowych badań i oględzin na każdym etapie postępowania.

Po rozpoznaniu sprawy następuje decyzja organu właściwego:

1. Wpis do rejestru zabytków;
2. Odmowa wpisu do rejestru zabytków;
3. Umorzenie postępowania, gdy uznaje się je za bezprzedmiotowe.

Dalsze postępowanie w sprawie wpisanej nieruchomości znajduje się w art. 9 ustawy o ochronie zabytków:

Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej danej nieruchomości na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie decyzji o w pisie do rejestru tego zabytku.

Decyzja o wpisie zabytku nieruchomego do rejestru, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, stanowi podstawę wpisu w katastrze nieruchomości.

Na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków informację o wpisie zabytku nieruchomego do rejestru ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym

Poniżej przedstawiamy przykładowy wniosek o wpis do rejestru zabytków.

Obiekt, który został użyty w przykładzie, został wpisany do rejestru zabytków w 28.02.1930r. (Inspire Id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_BL.45417) i znajduje się w województwie małopolskim, powiecie brzeskim, gminie Czchów-miasto.

Zdjęcie przedstawiające opisywany obiekt 

 Przykładowy wniosek o wpis do rejestru zabytków nieruchomych

Jak sprawdzić, czy nieruchomość objęta jest ochroną zabytków?

W Raportach o Terenie OnGeo.pl możesz w prosty sposób sprawdzić, czy nieruchomość, którą zamierzasz kupić nie jest objęta ochroną zabytków.

Dzięki Raportom o Terenie masz pewność, że podejmujesz dobrą i przemyślaną decyzję. Raport to pełna diagnoza wybranej działki, wynikiem jest dokument zawierający ponad 50 stron informacji o wybranym terenie. Raport OnGeo.pl wygenerujesz sam w 5 minut dla dowolnej działki w Polsce. 

Pobierz: Przykładowy Raport o działce OnGeo.pl

Zdiagnozuj sam swoją działkę i ciesz się oszczędzonym czasem.

Zobacz co możesz zyskać!