Jak sprawdzić czy budynek jest zabytkiem?

Zakup nieruchomości to jedna z najważniejszych decyzji w życiu, która wiąże się z długofalowymi zobowiązaniami finansowymi oraz emocjonalnymi. Niezależnie od tego, czy planujesz inwestycję w malowniczy domek na wsi, czy klimatyczne mieszkanie w centrum miasta, warto wiedzieć, z czym może wiązać się posiadanie takiego budynku. Często nieruchomości kryją w sobie ukryte ograniczenia, takie jak wpis do rejestru zabytków. Jak sprawdzić, czy kupowany budynek jest objęty ochroną zabytków? W artykule omówimy, jak uniknąć nieprzyjemnych niespodzianek związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego, a także jakie kroki podjąć, by uzyskać pełną wiedzę na temat stanu prawnego nieruchomości. Dzisiejszy artykuł poświęcony jest zabytkom, a konkretnie, odpowiemy tutaj na pytanie, jak sprawdzić czy budynek jest zabytkiem. Zapraszamy do lektury.

Kilka podstawowych informacji o wpisie do rejestru i ewidencji zabytków

W Polsce istnieją cztery formy ochrony zabytków nieruchomych: rejestr zabytków, uznanie za pomnik historii, tworzenie parku kulturowego oraz ustalenie ochrony w planie miejscowym (MPZP). Żeby nieruchomość została oficjalnie uznana za zabytek, należy postarać się o wpis do rejestru zabytków lub wpis do gminnej/wojewódzkiej ewidencji zabytków. Rejestry te różnią się od siebie stopniem ochrony.

Wpis do gminnej ewidencji zabytków nie nakłada na właściciela nieruchomości obowiązków związanych z konserwacją zabytku, lecz skutkuje koniecznością uzyskania zgody wojewódzkiego konserwatora zabytków w przypadku chęci remontowania, odbudowy i przebudowy obiektu.

Pamiętaj, że decyzja o wpisie jest aktem wewnętrznym władz gminnych, co oznacza, że właściciel czy użytkownik nieruchomości, nie musi być o niej poinformowany.

Wpis do rejestru zabytków jest ujawniony w księdze wieczystej i nakłada na właściciela obowiązek zabezpieczania i utrzymania zabytku w jak najlepszym stanie. Obiekt, który widnieje w rejestrze zabytków jest objęty ochroną prawną, to znaczy, że pozwala na ingerencje państwa w prawo własności.

Sprawdzenie, czy nieruchomość wpisana jest do rejestru zabytków, jest podstawową czynnością jaką należy wykonać przed jej zakupem.

Definicja zabytku nieruchomego

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wskazuje, że zabytkiem może być obiekt będący dziełem człowieka lub związany z jego działalnością, który posiada wartość historyczną, artystyczną, naukową lub kulturową, a jego ochrona jest konieczna ze względu na zachowanie dziedzictwa narodowego. Do zabytków nieruchomych zaliczają się m.in.: budynki, zespoły urbanistyczne, wiejskie, przemysłowe, obiekty inżynierii, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne oraz cmentarze. Zabytki te mogą być objęte ochroną na podstawie wpisu do rejestru zabytków, uznania za pomnik historii, utworzenia parku kulturowego lub ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej danej nieruchomości na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie decyzji o wpisie do rejestru tego zabytku.

Jak sprawdzić czy budynek jest zabytkiem?

Wyobraź sobie sytuację, że kupujesz dom z lat 30. XX wieku. Budynek jest w stanie wymagającym pilnego remontu. Cena nieruchomości była atrakcyjna, więc nie wahałeś się długo i postanowiłeś zaryzykować. Nie sprawdzasz żadnych dokumentów, które pozwoliłyby Ci zbadać nieruchomość pod kątem ukrytych wad i… okazuje się, że nie możesz przeprowadzić żadnych prac remontowych bez uzyskania pozwolenia na budowę, które poprzedzone jest zezwoleniem konserwatora zabytków, ponieważ Twoja nieruchomość wpisana jest do rejestru zabytków. Pytanie, które jako pierwsze sobie zadajesz brzmi – jak mogłem to przeoczyć!?

Oczywiście nie podejrzewamy, że którykolwiek z naszych czytelników mógłby podejść do zakupu nieruchomości w sposób tak skrajnie nieodpowiedzialny i nie sprawdzić chociażby podstawowych dokumentów. Takimi dokumentami są: księga wieczysta, czy plan miejscowy (jeśli istnieje). Sytuacje te niestety się jednak zdarzają.

Jak sprawdzić czy budynek jest zabytkiem, zanim zdecydujesz się na jego zakup? Tak właściwie masz dwa wyjścia:

Sprawdź w Raporcie o Terenie OnGeo.pl, czy nieruchomość objęta jest ochroną zabytków 

Dzięki Raportom o Terenie możesz otrzymać szereg niezbędnych informacji do zdiagnozowania dowolnej nieruchomości na terenie kraju. Raport o Terenie zawiera sekcję nieruchomości objęte ochroną zabytków, dzięki której nie tylko odpowiesz sobie na pytanie: jak sprawdzić czy budynek jest zabytkiem, ale również dowiesz się, czy w najbliższym otoczeniu nie ma takich nieruchomości.

Po co Ci taka informacja?

Położenie w bliskiej odległości od zabytku może sugerować, że teren Twojej działki jest objęty MPZP. Plan miejscowy, może ograniczać możliwość zagospodarowania działki zgodnie z własną wizją. W takich przypadkach istnieje prawdopodobieństwo, że MPZP zabrania np. malowania elewacji na kolor, który sobie wymarzyłeś. To mocno ogranicza Twoje konstytucyjne prawo własności. Działanie to jest konieczne dla zachowanie niezmiennego charakteru otoczenia zabytku.

Pobranie Raportu o Terenie jest bardzo proste, a cała procedura znajduje się w instrukcji, którą przedstawiamy poniżej.

Sprawdź rejestr zabytków na stronie Narodowego Instytutu Dziedzictwa (NID)

Rejestr zabytków publikowany na stronie NID. Dane możesz uzyskać:

• w formacie CSV, które odczytasz w programie Microsoft Excel;
• jako usługę WMS (ang. Web Mapping Service), która wymaga podstawowej znajomości programów GIS.

Rejestr zabytków dostępny jest pod adresem https://dane.gov.pl/pl/dataset/1130

Jak sprawdzić czy budynek jest zabytkiem - podsumowanie

Zakup nieruchomości to nie tylko kwestia finansowa, ale również odpowiedzialność za jej historyczne i kulturowe dziedzictwo. Sprawdzenie, czy budynek jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych lub objęty miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, to niezbędny krok, który może uchronić przed nieoczekiwanymi trudnościami. Warto więc, przed podjęciem ostatecznej decyzji, skonsultować się z wojewódzkim konserwatorem zabytków lub skorzystać z narzędzi, takich jak Raport o Terenie OnGeo.pl. Dzięki temu zyskasz pewność, że Twoja inwestycja będzie nie tylko opłacalna, ale także zgodna z prawem i chroniąca nasze wspólne dziedzictwo.