Co to jest zabytek? Kto odpowiada za ochronę zabytków?

Zabytek jest dziełem człowieka lub rzeczą związaną z jego działalnością. Stanowi świadectwo minionej epoki lub historycznego wydarzenia. Zachowanie obiektów zabytkowych leży w interesie przyszłych pokoleń ze względu na swoją wyjątkową wartość artystyczną, historyczną lub naukową. Dzisiejszy artykuł stanowi kontynuację wpisów dotyczących obiektów zabytkowych w Polsce. Niniejszy wpis zawiera informację: co to jest zabytek, kto odpowiada za ochronę zabytków i jakie przepisy regulują ochronę nieruchomości zabytkowych.

Co to jest zabytek?

Zabytek jest pewnym materialnym świadectwem historii. Jest obiektem, który przekazuje wiedzę o kulturze, o osiągnięciach historycznych, czy naukowych. Przekaz jaki noszą, stanowi podstawę kształtowania tożsamości i wrażliwości estetycznej, którą należy przekazywać kolejnym pokoleniom.

Definicja zabytku znajduje się w Ustawie z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, art. 3 pkt.1 (Dz.U.2003 Nr 162 poz. 1568) i brzmi:

nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Wspomniany przepis ustanawia podział zabytków na:

• zabytki nieruchome, czyli zabytkowe nieruchomości lub części i zespoły nieruchomości np. budynki konstrukcje stale powiązane z gruntem, parki kulturowe, cmentarze, zespoły budowlane i krajobrazy kulturowe.
• zabytki ruchome, czyli przedmioty lub części i zespoły przedmiotów np. broń, narzędzia.
• zabytki archeologiczne, czyli specyficzna grupa zabytków do której mogą zaliczać się zarówno zabytki ruchome (artefakty, relikty) oraz zabytki nieruchome (stanowiska archeologiczne, osady)

W niniejszym artykule zajmiemy się omówieniem zabytków nieruchomych.

Ustawa o zabytkach wyróżnia klika podstawowych rodzajów zabytków nieruchomych ze względu na ich zróżnicowanie typologiczne, które podlegają ochronie i opiece. Wyróżnia się:

• Krajobrazy kulturowe np. kapliczki przydrożne, aleje, place pokryte „kocimi łbami” (drogi powstałe z kamieni polnych, forma bruku);
• Układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane np. historyczne dzielnice lub ulice miast, historyczne place, zabytkowy rynek miejski;
• Dzieła architektury i budownictwa np. kościoły, synagogi, ratusz, stara kamienica;
• Dzieła budownictwa obronnego np. twierdze, baszty, forty;
• Obiekty techniki, a zwłaszcza kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe np. wieże szybowe w kopalniach, młyn, wiatraki wodne, wieże ciśnień, mosty i wiadukty;
• Cmentarze;
• Parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni;
• Miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobowości lub instytucji np. miejsca bitew, miejsca pamięci poległych.

Lista zabytków nieruchomych jest otwarta, co oznacza, że zawiera wyłącznie najważniejsze rodzaje zabytków.

Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami

Przede wszystkim należy pamiętać, że ochrona zabytków, a opieka nad zabytkami nie są tożsamymi pojęciami. Rozróżnienie obu pojęć wprowadza wspomniana we wpisie ustawa o ochronie zabytków.

Ochroną zabytków w Polsce zajmują się organy administracji publicznej, które zapewniają prawne zachowanie zabytków, natomiast opieką zabytków - właściciele lub posiadacze samoistni, którzy zobowiązani są do tych działań przez regulacje prawne.

Poniżej przedstawiamy zadania poszczególnych podmiotów w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami.

Przy ustanowieniu zabytków może istnieć potrzeba wyznaczenia ochrony otoczenia w celu uchronienia go od niewłaściwego zagospodarowania w sąsiedztwie. Takie działania sprowadzają się do wprowadzenia planu miejscowego dla otuliny zabytku.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (MPZP) może ograniczyć możliwości zabudowy okolicznych działek według własnego upodobania, co może istotnie wpłynąć na konstytucyjne prawo własności.

Uchwalenie planu miejscowego w otoczeniu zabytku powinno zapewnić bezpieczne oddalenie szkodliwych inwestycji od obiektu.

Polecany wpis: Jak sprawdzić czy budynek jest zabytkiem?

Formy ochrony zabytków

Zabytki w Polsce podlegają ochronie prawnej. Ustawa o zabytkach wyróżnia cztery formy ochrony zabytków:

1. Wpis do rejestru zabytków;
2. Uznanie za pomnik historii;
3. Utworzenie parku kulturowego;
4. Ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, decyzji o warunkach zabudowy, o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, linii kolejowej, o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej i w zakresie lotniska użytku publicznego.

Szczegółowy opis rejestru zabytków oraz ewidencji zabytków znajdziesz w artykule:

Gminna ewidencja zabytków a rejestr zabytków - gdzie znajdziesz informacje

Obiekty szczególnie wyróżnione ze względu na swoją wartość wpisane są na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W Polsce znajduje się aż 16 zabytków pisanych na tę listę.

Sprawdź tutaj, co to za miejsca

Kto odpowiada za ochronę zabytków w Polsce?

Ochrona zabytków stanowi domenę zadań zarówno administracji rządowej, jak i samorządowej. Do sprawowania ochrony nad zabytkami powołano wyspecjalizowane służby konserwatorskie.

Organami ochrony zabytków w Polsce są:

1. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków;
2. Wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Wojewódzki Konserwator Zabytków.

Generalny konserwator zabytków prowadzi krajowy wykaz zabytków skradzionych lub wywiezionych za granice niezgodnie z prawem. Wykaz ten prowadzi w formie zbioru kart informacyjnych.

Większość zadań konserwatorskich spoczywa na wojewódzkich konserwatorach zabytków, którzy mogą przekazywać swoje kompetencje samorządowym konserwatorom zabytków.

Kim jest wojewódzki konserwator zabytków?

Wojewódzki konserwator zabytków to osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje i praktykę zawodową, która realizuje i nadzoruje działania remontowe, konserwatorskie i wykopaliskowe na terenie danego województwa. Wojewódzki konserwator zabytków nierzadko stanowi rolę pośredniczącą pomiędzy właścicielem zabytku, a urzędnikiem administracji publicznej.

Wojewódzki konserwator zabytków kieruje wojewódzkim urzędem ochrony zabytków i prowadzi wojewódzką ewidencję zabytków w formie kart ewidencyjnych zabytków.

Zadania wojewódzkiego i generalnego konserwatora zabytków

Poniżej przedstawimy zakres ich zadań w firmie tabelarycznej.

Jak sprawdzić, czy obiekt jest zabytkiem?

W Raportach o Terenie OnGeo znajdziesz informację, czy w obrębie 200 m od wybranej działki znajdują się nieruchomości objęte ochroną zabytków.

Polecamy wpis: Jak sprawdzić czy budynek jest zabytkiem?

Oprócz przedstawionych danych na mapie, otrzymasz czytelny, szczegółowy opis w formie tabelarycznej, w której znajdziesz:

• rodzaj i nazwę zabytku,
• okres powstania,
• odległość w linii prostej od nieruchomości zabytkowej,
• link do dokumentacji zabytku.