Rodzaje map - przegląd

Mapy stanowią graficzny obraz powierzchni terenu, wykonany na płaszczyźnie przy użyciu umownych znaków kartograficznych. Dzielą się ze względu na treść i skalę opracowania. Sprawdźmy, jakie mamy rodzaje map i czym się charakteryzują.

Pojęcie mapy i rodzaje map

Mapa jest graficznym obrazem powierzchni Ziemi lub jej fragmentu, wykonany na płaszczyźnie, w pewnej skali, według ściśle określonych wytycznych i zasad matematycznych. Mapy mogą przedstawiać różną treść. Jedne zawierają informacje o ukształtowaniu terenu i sieci wodnej, inne zaś zagrożenia geopolityczne na świecie lub rozkład ludności na świecie. Są niezbędnym narzędziem do nawigacji, planowania podróży, rozpoznawania i interpretacji zmian w przyrodzie. Ich zastosowanie jest tak szerokie, szczególnie w dobie dynamicznie rozwijającej się technologii, że często nie jesteśmy świadomi, jak ogromną rolę odgrywają w naszym codziennym życiu.

Podstawowy podział map wprowadza trzy kategorie.

• Ze względu na przeznaczenie:
  • mapy ogólnogeograficzne - przedstawiają informacje o wszystkich elementach powierzchni Ziemi;
  • mapy tematyczne - przedstawiają informacje o wybranych elementach powierzchni Ziemi, np. rzeźba terenu, ludność, kultura, flora i fauna, gleby, geologia i inne;
• Ze względu na skalę:
  • wielkoskalowe - przedstawiają szczegółowe informacje o niewielkich obszarach. Skala map wielkoskalowych jest większa niż 1:50 000;
  • średnioskalowe - przedstawiają informacje o większych obszarach. Skala map średnioskalowych wynosi od 1:50 000 do 1:500 000;
  • małoskalowe - przedstawiają informacje o bardzo dużych obszarach. Skala map małoskalowych jest mniejsza niż 1:500 000.
• Ze względu na formę:
  • drukowane, czyli w wersji analogowej na papierze. Szczególnym rodzajem są mapy archiwalne, np. przedstawiające zdjęcia lotnicze z czasów II wojny światowej oraz atlasy, które stanowią źródło informacji o świecie dla najmłodszych;
  • elektroniczne - dostępne w formie cyfrowej,
  • trójwymiarowe - przedstawiają powierzchnię Ziemi w trzech wymiarach, np. wirtualne modele ukształtowania terenu.

Poniżej opiszę szczegółowo każdy rodzaj mapy oraz podam przykład jej zastosowania.

MAPY OGÓLNOGEOGRAFICZNE

Mapy ogólnogeograficzne przedstawiają elementy terenu m.in.: ukształtowanie terenu, sieci rzeczne, granice administracyjne regionów i państw, sieć osadniczą, a także linie komunikacyjne. Ich treść jest podporządkowana jednemu z wymienionych zjawisk, a ich zadaniem jest ogólne przybliżenie wyglądu danego miejsca. Mapy ogólnogeograficzne dzielimy według skali na typy:

• Topograficzne. Są to dokładne mapy, przedstawiające szczegółową rzeźbę terenu, sieć dróg, rzek, budynki i inne obiekty topograficzne. Kreślone są w większych skalach umożliwiających pomiar elementów zagospodarowania, czyli od 1:200 000 i większych. Nierzadko tworzy się jednocześnie kilka map, przedstawiających pewne zjawisko, wówczas opracowania dzieli się na kilka arkuszy map, które ułatwiają lokalizację. 
  Szczególnym rodzajem map topograficznych z punktu widzenia osób realizujących inwestycję budowaną są mapy geodezyjne. Temu rodzajowi map poświęciliśmy osobny artykuł: Mapa geodezyjna - co zawiera i gdzie można pozyskać mapę geodezyjną
• Przeglądowe. Są to mapy bardzo ogólne, które ze względu na małą skalę opracowania przedstawiają wyłącznie najważniejsze treści. Przykładem jest popularna mapa Polski z zaznaczonymi kolorami krainami geograficznymi. Mapy przeglądowe tworzy się w skali 1:1 000 000 i mniejsze;
• Przeglądowo-topograficzne. Mapy o ubogiej treści i dokładności pomiędzy mapami topograficznymi i przeglądowymi, czyli w skali od 1:200 000 do 1:1 000 000;

Większość publikacji dotyczących podziału map wyróżnia również dwa osobne typy map ogólnogeograficznych - fizyczne i polityczne. Na mapach fizycznych dominują elementy fizycznogeograficzne, takie jak sieć wodna, ukształtowanie, naturalne elementy zagospodarowania przestrzennego, natomiast na mapach politycznych - granice administracyjne regionów i państw, sieci komunikacyjne, osadnicze oraz demografię.

MAPY TEMATYCZNE

Mapy tematyczne przedstawiają informacje o wybranym zagadnieniu, np. roślinności w kraju lub zasięgu występowania gatunków zwierząt. Szczególnie przydatne są mapy zawierające dane przestrzenne dotyczące danego terenu, np. informacje o geologii, warunkach gruntowych, surowcach naturalnych, zagrożeniach powodziowych czy osuwiskowych.

Treść mapy ukazuje już szczegółowe dane dotyczące danej dziedziny. Dane prezentowane są nie tylko za pomocą barw, ale również z pomocą kartodiagramów, kartogramów, symboli i oznaczeń, których zadaniem jest lepsze przyswojenie treści mapy. Skala mapy dostosowana jest do powierzchni terenu, którego dotyczy zagadnienie. Przedstawiając występowanie gatunków zwierząt na świecie, przedstawiamy mapę o mniejszej dokładności - w skali 1:10 000 000 i mniejszych, natomiast skupiając się na lokalizacji schronisk turystycznych w Bieszczadach, skorzystamy z mapy o dużej skali, np. 1:100 000.

Ilość zagadnień map tematycznych jest nieograniczona, dlatego poniżej opiszę kilka z nich, skupiając się na tych, które wykorzystasz do diagnozy nieruchomości.

1. Mapa rzeźby terenu

Mapa rzeźby terenu to rodzaj mapy tematycznej, która przedstawia ukształtowanie terenu. Możemy je podzielić na dwa główne typy - mapy hipsometryczne i izoliniowe. Mapy hipsometryczne przedstawiają ukształtowanie za pomocą cieniowania - im punkt na mapie ciemniejszy, tym wyżej. Natomiast mapa izoliniowa to opracowanie przedstawiające rzeźbę terenu za pomocą linii łączących te same wysokości.

Mapy rzeźby terenu są wykorzystywane do różnych celów, m.in. do:

• Oceny możliwości rozwoju danego obszaru- pomoże określić, czy dany obszar jest odpowiedni np. do budowy dróg, budynków lub innych obiektów topograficznych;
• Planowania tras turystycznych -pomoże wybrać trasy turystyczne o odpowiedniej trudności;
• Oceny zagrożeń naturalnych - może być wykorzystywana do oceny zagrożeń naturalnych, takich jak powodzie, osuwiska lub lawiny.

Mapa rzeźby terenu Twojej działki w OnGeo.pl

W Raporcie o terenie dowiesz się, jakie jest ukształtowanie terenu Twojej działki. Sprawdzisz nachylenie stoków oraz powierzchnię i procentowy udział spadków. Dowiesz się, jak rozkładają się one na mapie wybranego obszaru, co pomoże w zaplanowaniu optymalnego wykorzystania możliwości działki. 

POBIERZ PRZYKŁADOWY RAPORT O TERENIE Z UKSZTAŁTOWANIEM TERENU

Analiza zawiera również informacje o maksymalnej, średniej oraz minimalnej wysokości terenu. Dobrana kompozycja w zakresie rzeźby terenu odpowiednio oddaje faktyczną topografię terenu.

2. Mapa demograficzna

Drugim przykładem mapy tematycznej jest mapa demograficzna, która zawiera najważniejsze informacje o wybranym zagadnieniu z dziedziny demografii i sytuacji społecznej. Mapy demograficzne można podzielić na kilka głównych typów:

• Gęstości zaludnienia, które przedstawiają liczbę ludności przypadającą na jednostkę powierzchni. 
  Warto zaznaczyć, że w OnGeo.pl udostępniamy aktualne dane dotyczące najważniejszych statystyk demograficznych wraz z mapą zaludnienia. Dowiedz się więcej: Mapa gęstości zaludnienia - sprawdź liczbę osób na km²;
• Struktury wiekowej i płciowej, przedstawiają liczbę ludności w poszczególnych grupach wiekowych i płciowych;
• Mapy religijne, przedstawiające rozmieszczenie grup religijnych i wyznań wśród ludności danego regionu,
• Wykształcenia, przedstawiające poziom wykształcenia ludności na pewnym obszarze.

Mogą demograficzne mogą być używane do oceny potencjału gospodarczego danego obszaru. Przykładowo jeśli dany obszar zamieszkują w większości osoby młode i wykształcone, być może należałoby się skupić na takich działaniach społecznych i gospodarczych, które aktywowałyby społeczeństwo do większej aktywności zawodowej. Innym zastosowaniem będzie próba interpretacji mapy pod względem rozwiązywania problemów społecznych, np. konfliktów na tle religijnym.

3. Mapy geologiczne

Mapy geologiczne to rodzaj map tematycznych, które przedstawiają informacje o podłożu geologicznym, takie jak wiek skał, ich skład chemiczny, struktura, surowce naturalne i inne. Stanowią źródło informacji na temat rozmieszczenia skał i innych materiałów geologicznych oraz głębokości wód podziemnych na danym obszarze. Ponadto na mapach zaznaczone są elementy związane z działalnością człowieka, takie jak wyrobiska lub kamieniołomy. 

Istnieją różne rodzaje map geologicznych, które różnią się chociażby skalą, tematem i sposobem prezentacji danych, a przykładem są:

• Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski (SMGP);
• Mapa Litogenetyczna Polski (MLP);
• Hydrogeologiczna Mapa Polski (MHP);
• Mapa surowców mineralnych w Polsce;
• Geośrodowiskowa Mapa Polski (MGŚP);
• Mapa geologicznych warunków budowlanych.

Na temat map geologicznych również opracowaliśmy osobny artykuł: Mapa geologiczna. Rodzaje map geologicznych

Mapy geologiczne w OnGeo.pl

W OnGeo.pl pobierzesz mapy geologiczne dla terenu swojej działki i okolicy. 

POBIERZ PRZYKŁADOWY RAPORT O TERENIE Z MAPĄ GEOLOGICZNĄ

W ramach tematu Geologia terenu - Geologiczne warunki budowlane otrzymasz mapy z Centralnej Bazy Danych Geologicznych PGI oraz objaśnienia do tych map w tym m.in. mapę surowców mineralnych, mapę warunków budowlanych, mapę hydrogeologiczną, mapę litogenetyczną a także mapę przedstawiającą osiadanie terenu działki. 

4. Mapy zagrożeń i uciążliwości

Przedstawiają informacje o potencjalnych zagrożeniach i uciążliwościach dla ludzi, środowiska i infrastruktury. Mapy te są wykorzystywane do oceny ryzyka i podejmowania działań zapobiegawczych. Mogą być wykorzystywane do różnych celów, ale podstawową funkcją jest szeroko rozumiane zarządzanie kryzysowe. Dzięki nim ocenisz ryzyko wystąpienia zagrożenia na danym obszarze. Jest to szczególnie istotne dla osób, które planują zakup działki pod budowę domu. Na szczęście mapy zagrożeń dostępne są w internecie, a jednym z takich źródeł jest OnGeo.pl.

Mapy zagrożeń i uciążliwości można podzielić na kilka rodzajów, w zależności od rodzaju przedstawianych informacji. Przykładami są mapy:

• Zagrożeń naturalnych, które przedstawiają informacje o naturalnych zagrożeniach, takich jak trzęsienia ziemi, powodzie, pożary, burze czy podtopienia;
• Zagrożeń antropogenicznych, które przedstawiają informacje o zagrożeniach spowodowanych przez człowieka, takich jak zanieczyszczenie środowiska, wypadki przemysłowe, katastrofy budowlane czy działania wojenne;
• Mapy uciążliwości - przedstawiają informacje o uciążliwościach związanych z działalnością gospodarczą, transportem, hałasem czy zanieczyszczeniem powietrza.

5. Mapa solarna

Mapa solarna, wykorzystywana np. do oceny terenu pod budowę farm fotowoltaicznych, to opracowanie wskazujące potencjał solarny na danym obszarze. Dzięki mapie możesz np. sprawdzić, jak rozmieszczenie koron drzew i innych obiektów topograficznych wpływa na nasłonecznienie powierzchni Ziemi.

Mapy nasłonecznienia to stosunkowo nowe opracowania, które powstały, gdy zaczęto zastanawiać się nad wdrożeniem rozwiązań bazujących na energii odnawialnej ze słońca. Mapa solarna pomoże oszacować ilość energii słonecznej padającej na grunt w ciągu całego roku.

MAPY ANALOGOWE I CYFROWE 

Mapy mogą dzielić się również ze względu na formę na mapy analogowe i cyfrowe. Z punktu widzenia ostatniej reformy planistycznej, która miała miejsce w 2023 roku oraz zmian w prawie budowlanym z 2022 roku, podział ten zyskał na znaczeniu. 

Na skutek reform wprowadzono obowiązek (w przypadku dokumentacji planistycznej) oraz rekomendacje (w przypadku prawa budowlanego) prowadzenia dokumentacji w formie cyfrowej. Tak przechowywana i prowadzona dokumentacja znacznie ułatwi prace urzędników i przyspieszy procedowanie większości spraw administracyjno-budowlanych. 

Mapy analogowe

To tradycyjne mapy, które są tworzone i przedstawiane w formie papierowej lub innej formie fizycznej. Mapy analogowe są tworzone za pomocą umownych znaków, które przedstawiają obiekty geograficzne, takie jak granice, miasta, drogi, rzeki, itp. 

Tradycyjne mapy znajdziesz m.in. w urzędach, atlasach przechowywanych w formie książkowej, a także w formie plakatów dostępnych w szkołach. 

Mapy cyfrowe

To mapy tworzone i przedstawiane w formie cyfrowej, takiej jak plik komputerowy. Mapy cyfrowe są tworzone za pomocą technik komputerowych, takich jak fotogrametria, skaning laserowy czy teledetekcja. Mapy cyfrowe mogą zawierać oprócz umownych znaków również dane numeryczne, takie jak wysokości, współrzędne geograficzne, itp.