Stan planowania przestrzennego w Polsce: Analiza OnGeo 2025 r.

Pokrycie miejscowymi planami w Polsce wciąż pozostaje jednym z największych wyzwań planowania przestrzennego. Według najnowszych danych OnGeo z 2025 roku, obecny stan planowania przestrzennego w naszym kraju jest oceniany przez specjalistów jako zły, co przekłada się na szereg problemów związanych z zagospodarowaniem terenu.

W naszej analizie przedstawiamy aktualny stan pokrycia planami miejscowymi w Polsce, zarówno w ujęciu ogólnokrajowym, jak również dla poszczególnych województw i wybranych miast. Dodatkowo, szczegółowo omawiamy stan prac nad planami ogólnymi, który również wymaga uwagi.

W tym artykule przyjrzymy się dokładnie różnicom regionalnym w pokryciu miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, przeanalizujemy zmiany na przestrzeni lat 2009-2025 oraz zidentyfikujemy najważniejsze problemy systemu planistycznego w Polsce. Zapraszamy do zapoznania się z naszą kompleksową analizą.

Aktualny stan pokrycia MPZP w Polsce (2025)

Według najnowszych danych z bazy OnGeo.pl, stan pokrycia Polski miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego (MPZP) w 2025 roku nadal pozostaje na stosunkowo niskim poziomie. Specjaliści oceniają tę sytuację jako problematyczną, wskazując na liczne konsekwencje takiego stanu rzeczy – od niekontrolowanej urbanizacji po niską jakość przestrzeni publicznej.

Procent pokrycia kraju miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego

W 2025 roku pokrycie Polski miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego wynosi 33,8% powierzchni kraju. Oznacza to, że zaledwie jedna trzecia terytorium Polski jest objęta planami miejscowymi, które stanowią podstawę ładu przestrzennego i zrównoważonego rozwoju.

Jest to wartość zdecydowanie niewystarczająca w ocenie ekspertów z dziedziny planowania przestrzennego. W konsekwencji braku odpowiedniego pokrycia planami obserwujemy chaos urbanistyczny, szczególnie widoczny na obrzeżach miast i w gminach podmiejskich. Obecnie w Polsce funkcjonuje 2479 gmin, z czego aż 94,4% posiada przynajmniej jeden plan miejscowy, jednak ich łączne pokrycie terytorialne pozostaje wciąż zbyt małe.

Zmiany pokrycia MPZP w latach 2009–2025 r.

Analiza danych z lat 2009–2025 r. pokazuje powolny, ale systematyczny wzrost pokrycia kraju miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego:

Na poniższym wykresie zauważalny jest wyraźny wzrost pokrycia MPZP w 2025 roku. Wynika to z faktu, że wiele gmin – chcąc zabezpieczyć tereny inwestycyjne przed wejściem w życie planów ogólnych – intensywnie uchwala nowe MPZP. To, wraz z ogromną liczbą wniosków o WZ, powoduje, że prace nad planami ogólnymi nie postępują tak szybko, jak pierwotnie zakładano.

W ciągu ostatnich 16 lat zaobserwowaliśmy wzrost pokrycia o 8,2 punktu procentowego. Jednakże tempo przyrostu jest stosunkowo wolne – średnio około 0,51 punktu procentowego rocznie. Przy utrzymaniu tego tempa, pełne pokrycie kraju planami miejscowymi zostałoby osiągnięte dopiero za około 130 lat, co jest perspektywą zdecydowanie zbyt odległą.  Ponadto w skali kraju zidentyfikowano 317 gmin, które pokryły planami miejscowymi całe swoje terytorium. Jednocześnie w 139 gminach (głównie wiejskich) nie uchwalono ani jednego MPZP.

Pokrycie planami przestrzennymi w województwach

Zróżnicowanie w zakresie planowania przestrzennego między poszczególnymi regionami Polski jest znaczące. Analiza danych OnGeo z 2025 roku pokazuje, że różnice między województwami o najwyższym i najniższym pokryciu MPZP wynoszą nawet 67 punktów procentowych. Ta regionalna dysproporcja stanowi jedno z kluczowych wyzwań dla systemu planowania przestrzennego w kraju.

Województwa z najwyższym pokryciem MPZP: śląskie, małopolskie, dolnośląskie

Liderami w pokryciu planami miejscowymi pozostają niezmiennie województwa położone w południowej części kraju. Według danych z 2025 roku, województwo śląskie zajmuje pierwszą pozycję z wynikiem 76,4% powierzchni objętej planami miejscowymi. Jest to rezultat wieloletniej polityki przestrzennej regionu, wynikający częściowo z dużej gęstości zaludnienia oraz intensywnego uprzemysłowienia obszaru.

Na drugim miejscu plasuje się województwo małopolskie z pokryciem wynoszącym 70,4%. Z kolei województwo dolnośląskie zamyka podium z wynikiem 67,6% powierzchni objętej miejscowymi planami. Warto zaznaczyć, że wysoki poziom pokrycia planami w tych województwach przekłada się na bardziej uporządkowany rozwój przestrzenny, choć nadal nie zapewnia pełnej kontroli nad procesami urbanizacyjnymi.

Uwagę zwraca również województwo lubelskie z wynikiem 58,2%, które jako jedyne spoza południowego regionu Polski osiągnęło stosunkowo wysokie pokrycie planami miejscowymi. Jest to szczególnie godne podkreślenia, ponieważ region ten nie charakteryzuje się tak intensywnym rozwojem gospodarczym jak liderzy zestawienia.

Województwa z najniższym pokryciem MPZP: kujawsko-pomorskie, lubuskie, podkarpackie

Na przeciwnym biegunie znajdują się województwa o alarmująco niskim poziomie pokrycia planami miejscowymi. Najniższy wynik w całym kraju notuje województwo kujawsko-pomorskie – zaledwie 9,1% powierzchni objętej MPZP. Taki poziom pokrycia stanowi poważne zagrożenie dla ładu przestrzennego regionu.

Niewiele lepiej wygląda sytuacja w województwie podkarpackim (13,9%) oraz lubuskim (15,6%). Tuż za nimi plasuje się województwo warmińsko-mazurskie z pokryciem na poziomie 15,7%. W tych regionach przeważająca większość decyzji inwestycyjnych podejmowana jest w oparciu o decyzje o warunkach zabudowy, co sprzyja chaotycznej zabudowie i konfliktom przestrzennym.

Niskie pokrycie planami miejscowymi przekłada się bezpośrednio na problemy z kontrolą nad procesami urbanizacyjnymi, rozlewaniem się miast oraz degradacją krajobrazu. Ponadto utrudnia ono koordynację inwestycji infrastrukturalnych i obniża jakość przestrzeni publicznej.

Porównanie pokrycia MPZP w 2023 vs 2025

W ciągu ostatnich dwóch lat (2023-2025) odnotowano niewielki, lecz zauważalny wzrost pokrycia planami miejscowymi w skali kraju – z 32,3% do 33,8%, co daje przyrost o 1,5 punktu procentowego. Jednakże tempo zmian jest zróżnicowane regionalnie.

Największy przyrost pokrycia MPZP odnotowały województwa:

• Śląskie: wzrost z 73,4% do 76,4% (przyrost o 3 p.p.)
• Mazowieckie: wzrost z 34,8% do 36,3% (przyrost o 1,5 p.p.)
• Małopolskie: wzrost z 69,4% do 70,4% (przyrost o 1 p.p.)

Wśród województw z najmniejszym pokryciem MPZP przyrost był następujący:

• Kujawsko-pomorskie: wzrost z 7,7% do 9,1% (przyrost o 1,4 p.p.)
• Podkarpackie: wzrost z 13,5% do 13,9% (przyrost o 0,4 p.p.)
• Lubuskie: wzrost z 14,7% do 15,6% (przyrost o 0,9 p.p.)

Analiza tych danych prowadzi do niepokojącego wniosku – województwa o najniższym pokryciu MPZP nadrabiają zaległości zbyt wolno w stosunku do potrzeb. Przy obecnym tempie przyrostu, osiągnięcie zadowalającego poziomu pokrycia planami miejscowymi w tych regionach zajmie kilkadziesiąt lat.

W kontekście całego kraju, utrzymanie obecnego tempa przyrostu pokrycia planami (średnio 0,75 p.p. rocznie) oznaczałoby, że pełne pokrycie powierzchni Polski zostanie osiągnięte dopiero za około 88 lat. Stąd pilna potrzeba przyspieszenia prac nad miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, zwłaszcza w województwach o najniższych wskaźnikach.

Pokrycie MPZP w miastach wojewódzkich

Analiza pokrycia miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego (MPZP) w miastach wojewódzkich ukazuje istotne dysproporcje. Według danych OnGeo z 2025 roku, różnice między miastami o najwyższym i najniższym pokryciu sięgają ponad 60 punktów procentowych, co uwidacznia nierównomierne podejście do planowania przestrzennego w głównych ośrodkach administracyjnych Polski.

Miasta z najwyższym pokryciem: Kraków, Gdańsk, Lublin

Niekwestionowanym liderem w zakresie pokrycia planami miejscowymi jest Kraków z wynikiem 80,4% powierzchni objętej MPZP. To znaczący wzrost w porównaniu do 71,4% w 2023 roku i 68,66% w 2022 roku. Drugie miejsce zajmuje Lublin z pokryciem wynoszącym 76,9%, co stanowi wzrost o ponad 20 punktów procentowych w ciągu ostatnich trzech lat. Podium zamyka Gdańsk z wynikiem 65%, utrzymując stabilną pozycję w czołówce od kilku lat.

Warto zaznaczyć, że wysoki poziom pokrycia w tych miastach przekłada się na bardziej uporządkowaną przestrzeń miejską i lepszą kontrolę nad procesami inwestycyjnymi. Jednakże nawet liderzy zestawienia nadal nie osiągnęli pełnego pokrycia, co pokazuje, jak trudnym zadaniem jest kompleksowe planowanie przestrzenne w dużych ośrodkach miejskich.

Miasta z najniższym pokryciem: Rzeszów, Kielce, Zielona Góra

Na przeciwnym biegunie znajdują się miasta o niepokojąco niskim poziomie pokrycia MPZP. Najgorszy wynik notuje Rzeszów – zaledwie 17,2% powierzchni objętej planami miejscowymi. Niewiele lepiej przedstawia się sytuacja w Kielcach (19,2%) oraz Zielonej Górze (20,7%).

W tych ośrodkach większość decyzji inwestycyjnych podejmowana jest jeszcze w oparciu o decyzje o warunkach zabudowy, co sprzyja chaotycznemu rozwojowi przestrzennemu i konfliktom funkcjonalno-przestrzennym. Ponadto niskie pokrycie MPZP utrudnia prowadzenie spójnej polityki miejskiej i realizację długofalowych strategii rozwoju.

Ranking pokrycia MPZP dla 18 stolic województw

Pełen ranking pokrycia planami miejscowymi dla stolic województw w 2025 roku przedstawia się następująco:

1. Kraków - 80,4%
2. Lublin - 76,9%
3. Gdańsk - 65,0%
4. Wrocław - 64,1%
5. Szczecin - 62,4%
6. Białystok - 60,1%
7. Olsztyn - 59,8%
8. Toruń - 59,0%
9. Katowice - 57,6%
10. Gorzów Wielkopolski - 57,4%
11. Opole - 54,2%
12. Poznań - 53,9%
13. Łódź - 50,1%
14. Warszawa - 49,0%
15. Bydgoszcz - 45,9%
16. Zielona Góra - 20,7%
17. Kielce - 19,2%
18. Rzeszów - 17,2%

W porównaniu do lat ubiegłych, większość miast odnotowała niewielki wzrost pokrycia, jednak tempo przyrostu jest zbyt wolne w stosunku do potrzeb. Żadne z miast wojewódzkich nie osiągnęło jeszcze pełnego pokrycia planami miejscowymi.

Warto zauważyć, że największym udziałem powierzchni objętej planami miejscowymi charakteryzują się gminy w południowych województwach. Natomiast na przeciwnym biegunie znajdują się gminy w województwie kujawsko-pomorskim, gdzie pokrycie nie przekracza nawet 10%.

Stan prac nad planami ogólnymi gmin (grudzień 2025 r.)

Wprowadzenie obowiązku przygotowania planów ogólnych dla wszystkich gmin w Polsce stanowi istotny element reformy systemu planowania przestrzennego. Nowe narzędzie planistyczne ma przyczynić się do poprawy ładu przestrzennego i wyeliminowania chaotycznej zabudowy. Jednakże analiza stanu prac nad planami ogólnymi gmin z 2025 roku pokazuje, że proces ten przebiega z różnym tempem w poszczególnych jednostkach samorządowych.

Liczba gmin bez uchwały o przystąpieniu

Według danych z systemu monitoringu prowadzonego przez OnGeo.pl, 224 gminy wciąż nie podjęły uchwały o przystąpieniu do sporządzenia planu ogólnego. Stanowi to niepokojący sygnał, ponieważ plan ogólny ma być dokumentem obowiązkowym dla wszystkich gmin. Gminy te narażają się na problemy związane z chaotycznym rozwojem przestrzennym oraz trudności w koordynacji przyszłych inwestycji. Ponadto brak inicjatywy w tym zakresie może świadczyć o niedostatecznej świadomości znaczenia planowania przestrzennego wśród niektórych władz lokalnych.

Gminy, które rozpoczęły prace, ale nie opublikowały projektu

Największą grupę stanowią gminy, które formalnie rozpoczęły prace nad planami ogólnymi, ale nie opublikowały jeszcze projektu – jest ich aż 1583. Jednostki te podjęły uchwały o przystąpieniu do sporządzania planów, co pokazuje, że proces został zapoczątkowany. Warto podkreślić, że ta faza obejmuje szereg złożonych działań – od inwentaryzacji stanu istniejącego, przez analizy uwarunkowań, po przygotowanie koncepcji zagospodarowania przestrzennego dla całej gminy. Czas trwania tych prac jest zróżnicowany i zależy od wielkości gminy, jej złożoności przestrzennej oraz dostępnych zasobów kadrowych i finansowych.

Gminy z opublikowanym projektem planu ogólnego

669 gmin osiągnęło już etap opublikowania projektu planu ogólnego. Oznacza to, że projekt został przygotowany i poddany procedurze opiniowania i uzgadniania z instytucjami zewnętrznymi lub konsultacjom społecznym. W tej fazie mieszkańcy i inne podmioty mają możliwość zgłaszania uwag i wniosków do projektu. Na podstawie otrzymanych uwag, projekt planu może zostać zmodyfikowany przed jego ostatecznym uchwaleniem. Ta grupa gmin wykazuje się znaczącym zaawansowaniem w procesie planistycznym, co dobrze rokuje dla przyszłego ładu przestrzennego w tych jednostkach.

Gminy z uchwalonym planem ogólnym

Zaledwie 3 gminy w całej Polsce zdołały dotychczas uchwalić plan ogólny. Ten niewielki odsetek pokazuje, jak wymagający i czasochłonny jest proces przygotowania i uchwalenia tego dokumentu. Gminy te mogą służyć jako przykłady dobrych praktyk dla pozostałych jednostek samorządowych, które są na wcześniejszych etapach prac.

Eksperci oceniają obecny stan prac nad planami ogólnymi jako niedostateczny. Tempo ich opracowywania jest zbyt wolne w stosunku do potrzeb związanych z porządkowaniem przestrzeni. Należy jednak zauważyć, że reforma systemu planowania przestrzennego wprowadzająca plany ogólne jest stosunkowo nowa, co częściowo tłumaczy obecną sytuację. Dodatkowo urzędy zostały zasypane ogromną ilością wniosków o warunki zabudowy oraz w wielu jednostkach procedowane są miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. 

Problemy i wyzwania systemu planowania przestrzennego

System planowania przestrzennego w Polsce od lat boryka się z wieloma problemami strukturalnymi. Według raportu Najwyższej Izby Kontroli oraz analiz Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej i Instytutu Geografii PAN, obecna sytuacja wymaga pilnych działań naprawczych.

Brak spójności i niska jakość przestrzeni publicznej

Jednym z najbardziej widocznych problemów jest chaotyczny rozwój przestrzeni publicznej. Niespójność planistyczna prowadzi do powstawania przypadkowej zabudowy, szczególnie w gminach o niskim pokryciu MPZP. Dokumenty planistyczne często nie są ze sobą skoordynowane, co skutkuje brakiem harmonii w zagospodarowaniu terenów sąsiadujących.

Niekontrolowana urbanizacja i rozlewanie się miast

Niewystarczające pokrycie planami miejscowymi przyczynia się do zjawiska tzw. "rozlewania się miast". W konsekwencji powstają rozległe obszary podmiejskie o niskiej gęstości zabudowy, co generuje wysokie koszty budowy i utrzymania infrastruktury. Raport o ekonomicznych stratach niekontrolowanej urbanizacji wskazuje na znaczące szkody gospodarcze, społeczne i środowiskowe tego procesu.

Niska partycypacja społeczna w procesie planistycznym

Mimo planowanych zmian w przepisach, aktualny poziom zaangażowania mieszkańców w procesy planistyczne pozostaje niewystarczający. Brak transparentności procedur oraz ograniczony dostęp do informacji zniechęcają obywateli do aktywnego uczestnictwa w kształtowaniu przestrzeni. Mieszkańcy, w tym właściciele nieruchomości często nie są świadomi jak bardzo istotne mogą być dla ich interesu procedowane akty prawa miejscowego. 

Zbyt małe pokrycie MPZP jako bariera inwestycyjna

Pokrycie Polski miejscowymi planami na poziomie 33,8% stanowi poważną barierę dla zrównoważonego rozwoju inwestycyjnego. W regionach o najniższym pokryciu (kujawsko-pomorskie - 9,1%, podkarpackie - 13,9%) inwestorzy napotykają na nieprzewidywalność i przedłużające się procedury administracyjne.

Planowana reforma ustawy o planowaniu przestrzennym ma wprowadzić obowiązkowe plany ogólne dla gmin oraz uprościć procedury. 

Zobacz monitoring planów ogólnych gmin w Geoportalu Na Mapie, gdzie można śledzić postępy w ich przygotowaniu

Wnioski

Podsumowując przedstawioną analizę, stan planowania przestrzennego w Polsce wciąż wymaga zdecydowanych działań naprawczych. Pokrycie kraju miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego na poziomie 33,8% pozostaje dalece niewystarczające, zwłaszcza wobec dynamicznie postępujących procesów urbanizacyjnych. Obecne tempo przyrostu – zaledwie 0,51 punktu procentowego rocznie – oznacza, że osiągnięcie pełnego pokrycia planistycznego zajmie Polsce kilkadziesiąt, a nawet ponad sto lat.

Szczególnie niepokojące są ogromne dysproporcje regionalne. Podczas gdy województwa śląskie, małopolskie i dolnośląskie osiągnęły pokrycie przekraczające 65%, województwo kujawsko-pomorskie wciąż nie przekroczyło progu 10%. Podobne zróżnicowanie obserwujemy wśród miast wojewódzkich – Kraków z pokryciem 80,4% stanowi pozytywny przykład, natomiast Rzeszów z wynikiem 17,2% pokazuje, jak wiele pozostaje do zrobienia w wielu polskich ośrodkach miejskich.

Niewątpliwie proces wdrażania planów ogólnych gmin przebiega zbyt wolno. Zaledwie 3 gminy zdołały dotychczas uchwalić plany ogólne, podczas gdy aż 224 nie podjęły nawet prac w tym zakresie. Taka sytuacja utrudnia osiągnięcie spójności planistycznej i skuteczne przeciwdziałanie chaosowi przestrzennemu.

Przyspieszenie prac nad miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego oraz planami ogólnymi gmin staje się zatem priorytetowym zadaniem dla samorządów lokalnych. Jednocześnie konieczne jest zwiększenie partycypacji społecznej w procesach planistycznych oraz wprowadzenie mechanizmów koordynujących planowanie przestrzenne na różnych szczeblach administracji. Bez tych działań Polska nadal będzie borykać się z problemami niekontrolowanej urbanizacji, rozlewania się miast oraz degradacji przestrzeni publicznej.

Dane OnGeo.pl jednoznacznie wskazują, że mimo powolnego wzrostu pokrycia planistycznego, tempo zmian pozostaje zbyt wolne wobec wyzwań stojących przed polską przestrzenią. Dlatego też kluczowe znaczenie ma kontynuowanie monitoringu postępów prac planistycznych oraz wspieranie gmin w przygotowywaniu i wdrażaniu dokumentów planistycznych. Tylko dzięki systematycznym działaniom możliwe będzie osiągnięcie ładu przestrzennego, który stanowi fundament zrównoważonego rozwoju kraju.