Zachowek, kiedy masz prawo do skorzystania z zachowku

Zachowek to uprawnienie, którego celem jest ochrona najbliższej rodziny zmarłego spadkodawcy. Jest wyrazem troski o interesy najbliższych członków rodziny, którzy nie zostali obdarowani w testamencie lub nie byli beneficjentami darowizn przed śmiercią spadkodawcy. Dowiedz się, kiedy masz prawo do zachowku i komu dokładnie on przysługuje.

Zachowek to uprawnienie mające na celu ochronę najbliższych osób dla spadkodawcy, oparte na formalnych więziach pokrewieństwa.
Prawo do zachowku przysługuje zstępnym (dzieciom, wnukom, prawnukom), małżonkowi i rodzicom spadkodawcy.
Osoby uznane za niegodne dziedziczenia nie otrzymają zachowku
Zachowek jest wyliczany na podstawie liczby uprawnionych, wartości darowizn przekazanych za życia spadkodawcy, treści testamentu i innych czynników.
Roszczenie o zapłatę zachowku przedawnia się po pięciu latach od ogłoszenia testamentu.
Więcej tematów dotyczących spraw spadkowych znajdziesz na naszym blogu #spadek

Czym jest zachowek?

Zachowek to takie uprawnienie, które ma na celu ochronę najbliższych osób dla spadkodawcy. Dotyczy formalnych więzi pokrewieństwa, a nie tylko bliskości emocjonalnej. Prawo do zachowku mają osoby, które zostały pominięte w spadku i nie otrzymały należnej części masy spadkowej po osobie zmarłej. Zasady dotyczące zachowku zostały uregulowane w Kodeksie cywilnym (art. 992-999).

Prawo to przysługuje wyłącznie osobom wymienionym w art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (tj. Dz.U.2022.0.1360):

zstępnym, czyli dzieciom, wnukom i prawnukom,
małżonkowi,
rodzicom spadkodawcy.

Jeśli nie jesteś dzieckiem, małżonkiem ani rodzicem spadkobiercy, to raczej nie będziesz mógł domagać się zachowku.

Kiedy masz prawo do skorzystania z zachowku?

Zachowek stosuje się w przypadkach, gdy spadkodawca z różnych powodów pomija wymienione wcześniej osoby w swoim testamencie i przykładowo zamierza przekazać cały spadek swojemu najlepszemu przyjacielowi lub tylko jednemu członkowi rodziny. Może również wcześniej przekazać wartościowe nieruchomości i przedmioty w drodze darowizny.

W takich sytuacjach wspomniani krewni spadkodawcy mają prawo domagać się zachowku od osoby powołanej przez zmarłego jako spadkobiercę. Niemożliwa jest jednak sytuacja, gdy jednocześnie uprawnione są potomstwo, małżonek i rodzice spadkodawcy, oraz potomstwo i rodzice spadkodawcy.

Prawo do zachowku mają osoby z pierwszej linii dziedziczenia

W sytuacji, gdy spadkodawca w momencie śmierci miał rodziców, małżonka i dzieci, roszczenie o zachowek mają tylko ci krewni, którzy dziedziczyliby w pierwszej kolejności na podstawie dziedziczenia ustawowego. Wówczas są to dzieci i małżonek. W przypadku, gdy spadkodawca miał małżonka, dzieci i wnuki - zachowku mogą domagać się tylko małżonek i dzieci.

Warto pamiętać, że zagadnienia dotyczące zachowku są skomplikowane i zależą od indywidualnych okoliczności. W takich sytuacjach zawsze zaleca się skonsultowanie się z prawnikiem specjalizującym się w dziedzinie prawa spadkowego. Dopiero on będzie w stanie udzielić konkretnej porady prawnej z uwzględnieniem obowiązujących przepisów.

Przeczytaj także:

Postępowanie spadkowe. Na czym polega i ile trwa procedura spadkowa

Komu nie przysługuje zachowek?

Zachowku nie otrzymają osoby uznane za niegodne dziedziczenia. Spadkodawca poprzez odpowiedni wpis w testamencie może pozbawić zstępnych prawa do zachowku. Pamiętaj, że przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku musi wynika z testamentu.

Przyczyny wydziedziczenia spadkobierców są ściśle określone przez przepisy prawa, a są to:

uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, chodzi o takie zachowanie, którego osoba sporządzająca testament nie akceptuje np. nadużywanie alkoholu, ciągłe uchylanie się od pracy, zażywanie narkotyków, hazard itp.,
dopuszczenie się wobec spadkodawcy albo wobec najbliższej mu osoby przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci, w tym przypadku wystarczy jedno zdarzenie – popełnienie określonego przestępstwa czy też taka obraza czci, której spadkodawca nie jest w stanie wybaczyć,
uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych i ten stan musi trwać np. stałe nieutrzymywanie żadnych kontaktów, ciągły brak opieki i pomocy niedołężnemu rodzicowi.

Jeśli chcesz kogoś wydziedziczyć napisz szczegółowo dlaczego. Samo słowo "wydziedziczam" nie wystarczy.

Ile wynosi zachowek?

Jedyną formą zachowku są pieniądze. Nie ma zatem możliwości, żeby osoba uprawniona do spadku żądała przekazania jakichkolwiek przedmiotów z majątku spadkowego. Nawet jeśli pewna rzecz ma wartość sentymentalną i spadkobiorcy szczególnie zależy na jej otrzymaniu, nie ma mocy prawnej, która zapewniłaby spełnienie tego żądania. Niemniej, nie ma przeszkód, aby obdarowany, będący jednocześnie uprawnionym do zachowku, i osoba uprawniona doszli do porozumienia w tej sprawie. Może się zdarzyć, że uprawniony dobrowolnie zrzeknie się prawa do zachowku w zamian za przekazanie mu określonego składnika majątku.

Należy pamiętać, że tego rodzaju ustalenia dokonuje się na drodze porozumienia między stronami. Należy uwzględnić, że zachowek jest instytucją prawną, która ma na celu ochronę praw osób uprawnionych.

Jak obliczyć zachowek?

Wyliczenie zachowku nie jest łatwe. Ostateczna wysokość należności zależy od liczy osób uprawnionych, wysokości darowizny przekazanej przez spadkodawcę za jej życia, treści samego testamentu i inne.

Kodeks cywilny zawiera ogólną zasadę, zgodnie z którą osoby uprawnione do zachowku mają prawo do otrzymania połowy udziału spadkowego, jaki by im przyszedł w przypadku dziedziczenia ustawowego*. Jednakże, jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub nie ukończył 18 lat, wysokość zachowku wynosi dwie trzecie tego udziału. Należy zaznaczyć, że stan niezdolności do pracy oraz wiek spadkobiorcy ustala się na podstawie chwili otwarcia spadku, czyli momentu śmierci spadkodawcy.

*zgodnie z KC art. 992: Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Przedawnienie zachowku

Zgodnie z art. 1007 KC termin przedawnienia roszczenia o zapłatę zachowku wynosi 5 lat.

Przekroczenie tego terminu skutkuje przedawnieniem prawa i utratą możliwości skutecznego dochodzenia roszczeń. Jeśli chodzi o spadkobierców ustawowych, nie istnieje odrębny przepis, ale stosuje się analogicznie pięcioletni termin przedawnienia.

Należy również wspomnieć o momencie, od którego rozpoczyna się bieg przedawnienia. Dla spadkobierców ustawowych jest to moment śmierci spadkodawcy (czyli moment otwarcia spadku), a dla spadkobierców testamentowych jest to moment ogłoszenia testamentu.

Zdiagnozuj swoją działkę w OnGeo.pl

Dzięki Raportom o terenie OnGeo.pl zyskasz wiedzę o swojej działce i jej najbliższym otoczeniu. Sprawdzisz m.in. klasę gruntu, uzbrojenie terenu, mpzp, formę ochrony przyrody, zagrożenia i uciążliwości, m.in. zagrożenia powodziowe i osuwiska.

Raport o terenie, to usługa dostępna dla każdego online, umożliwia wykonanie automatycznej diagnozy działki. To kompendium wiedzy o każdej działce w Polsce, przydatne w każdej sytuacji, kiedy chcemy zweryfikować jakie cechy kryje działka. Samo generowanie Raportu o działce trwa zaledwie 5 minut i odbywa się w trybie on-line.