Lasy Karpat na starych zdjęciach lotniczych z 1944 roku

Czy Ty również słyszałeś/aś, że polskie, zielone płuca - Bieszczady, w ostatnich latach zmniejszyły powierzchnię swoich lasów? A może słyszałeś/aś, że przed wojną w Karpatach Wschodnich dominował dziki krajobraz leśny? Jeśli tak, to muszę Cię wyprowadzić z błędu. Źródła historyczne, w tym zdjęcia lotnicze wykonane prawie 80 lat temu, świadczą o tym, że jeszcze nie tak dawno, Bieszczady były jednym z gęściej zaludnionych obszarów Polski. Na terenach, gdzie dzisiaj obserwujemy gęstą roślinność leśną, niecałe 100 lat temu dominowały pola uprawne i łąki trwałe służące do wypasania bydła i innych zwierząt hodowlanych. To nie wszystko. W latach 30. XX wieku w przynajmniej dwóch miejscowościach, dzisiaj już niezamieszkałych, znajdowały się kopalnie ropy naftowej. Przyjrzyjmy się historii polskich lasów Karpat Wschodnich i prześledźmy losy ówczesnych mieszańców ziem dzisiejszego Podkarpacia. Jest to możliwe dzięki porównaniu archiwalnych zdjęć lotniczych z aktualnymi. Mapy z 1944 roku znajdziesz w Geoportalu Krajowym Na Mapie. 

Krajobraz Bieszczadów przed II wojną światową w efekcie wydarzeń wojennych i powojennych, zmienił się radykalnie. Jeszcze 80 lat temu tereny Karpat Wschodnich wypełnione były dużą liczbą licznie zasiedlonych wsi, gdzie rozwijało się rolnictwo. Niestety po wojnie na skutek tzw. akcji “Wisła” w 1947 r. ludność ukraińska zamieszkująca w znacznej części tereny przygraniczne, została przymusowo przesiedlona do Ukrainy. Takie miejscowości jak chociażby Jamna Dolna, Jasiel, Kamionki czy Huczwice, zostały całkowite opuszczone. Część zabudowań, a w wielu przypadkach wszystkie zabudowania wsi, zostało zburzonych i spalonych. 

Później na opuszczone grunty rolne, łąki i pastwiska wkraczała roślinność leśna. Lekkonasienne gatunki drzew i krzewów zasiedliły rozległe, otwarte przestrzenie po dawnych wsiach. Kamienne fundamenty pozostałe po zabudowaniach, takich jak chyże, cerkwiska oraz cmentarze, pokryte są zielenią. Należy jednak pamiętać, że w Bieszczadach istniały wiele naturalnych ekosystemów, nawet w czasach największej liczby ludności. W niedostępnych kotlinach górskich znajdowały się stare, niewykorzystywane lasy, w dolinach rzek znajdywały się wysokie torfowiska, a powyżej granicy lasu na pastwiskach położonych na połoninach oraz w trudno dostępnych miejscach, można było znaleźć zbiorowiska o charakterze subalpejskim, zamieszkane przez wysokogórskie rośliny i mniejsze górskie zwierzęta. 

W Bieszczadach osadnictwo rozwijało się zmienną dynamiką od XIV wieku, a niektóre wsie powstały dopiero w XVI wieku. Zatem presja gospodarki wiejskiej na środowisko trwała kilka stuleci, a nie tysiąclecia. Po radykalnym zmniejszeniu się presji antropogenicznej, pojawiła się dla przyrody wyjątkowa szansa regeneracji. W odpowiedzi na to zdarzenie, nastąpiła dynamiczna sukcesja wtórna, odtwarzanie populacji różnych gatunków oraz regeneracja zbiorowisk roślinnych i zwierzęcych, które były modyfikowane przez nowe warunki siedliskowe. Ekosystemy stopniowo się odbudowywały, co doprowadziło do pewnego rodzaju równowagi.

Jak zmienił się krajobraz lasów Karpat od II wojny światowej?

Niewątpliwym sukcesem Lasów Państwowych jest zdecydowany wzrost powierzchni porośniętej lasem. Po II wojnie światowej, m.in. na skutek “odzyskania” terenów wykorzystywanych na cele rolnicze, zalesiono znaczne tereny gruntów porolniczych. Niestety stan struktury wiekowej drzewostanów pozostawia wiele do życzenia. W lasach niestety brakuje starych drzew - 200 i 300-letnich. Oczywiście należy mieć na uwadze, że utrzymywanie tych drzew nie ma poparcia ekonomicznego, jednak ma olbrzymie znaczenie dla środowiska ekologicznego i kulturowego. Stare drzewa służą ochronie różnorodności biologicznej i rozwojowi nauk przyrodniczych, co jest szczególnie istotne z punktu widzenia zmian klimatycznych. 

Obecnie, według statystyk na rok 2021, powierzchnia Bieszczad w Polsce wynosi 170 tys. hektarów, co stanowi około 45% całkowitej powierzchnia regionu Bieszczad. W latach 1945-1970 w ramach tzw. akcji “Zalesienie kraju” zalesiono około 2,5 mln ha gruntów, w tym znaczną powierzchnię w samych Bieszczadach.

Najlepszym sposobem na porównanie lesistości na danym obszarze jest porównanie zdjęć lotniczych sprzed lat z tymi wykonywanymi obecnie. Stare ortofotomapy odzwierciedlają zmieniający się krajobraz pewnego obszaru i może stanowić źródło informacji o historii regionu. Niestety problem polega na tym, że materiały te nie są łatwo dostępne, a wiele z nich uległo zniszczeniu. Część danych znajduje się jeszcze w archiwach instytucji i u osób prywatnych. Mamy jednak dobrą wiadomość!

Dzisiaj na własne oczy możemy zobaczyć, jak zmienił się krajobraz opuszczonych podkarpackich miejscowości po 1944 roku. W Geoportalu Krajowym Na Mapie opublikowaliśmy narzędzie, dzięki któremu z łatwością porównasz aktualny stan zagospodarowania województwa podkarpackiego ze stanem historycznym. 

Jak sprawdzić ortofotomapy z 1944 roku?

Aby porównać zdjęcia lotnicze z czasów II wojny światowej z aktualną ortofotomapą, w pierwszym kroku przejdź na stronę Geoportalu Krajowego, który dostępny jest pod linkiem: https://geoportal-krajowy.pl. Dalsze kroki przedstawiamy w instrukcji krok po kroku:

• Wybierz w pasku po prawej stronie narzędzie “Porównaj mapy”.

• Wybierz dwie kompozycje mapowe do porównania. Jeśli chcesz porównać ortofotomapy historyczną i aktualną wybierz: “Ortofotomapa aktualna” (1) i “Ortofotomapa 1944 r.” (2).

• Przybliż się w widoku mapy do interesującego Cię obszaru lub skorzystaj z wyszukiwarki działek lub adresów
• Skorzystaj z pionowego suwaka do porównywania terenu na wybranych kompozycjach mapowych

Źródłem prezentowanych danych historycznych są zdjęcia lotnicze pozyskane przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Krośnie. Zdjęcia zostały wykonane przez Luftwaffe - siły powietrzne III Rzeszy w 1944 roku i obejmują południową część województwa podkarpackiego. Następnie pozyskane zdjęcia lotnicze zostały przetworzone do postaci ortofotomapy i opublikowane w formie interaktywnej mapy w Geoportalu. 

Projekt opracowania i publikacji ortofotomapy z 1944 r. został zrealizowany przez firmę SmallGIS oraz OnGeo.pl. 
Zachęcamy do odwiedzenia strony projektu: https://geoportal-krajowy.pl/historia-podkarpackich-lasow.