Zagrożenie powodziowe, rodzaje powodzi i ich przyczyny

Istotnym zjawiskiem ekstremalnym wpływającym na życie całego społeczeństwa są powodzie. Powodują one zniszczenia materialne często niszcząc dobytek wielu rodzin, a także wpływają na naszą psychikę i nastroje społeczne. W dzisiejszym artykule poznamy terminologię oraz typy genetyczne powodzi.

W związku z aktualną sytuacją zagrożenia powodziowego na terenie Polski (stan na luty: 2021 r.) dla części obszaru Polski wydane zostały alerty powodziowe. W związku z tym chciałbym wyjaśnić kilka pojęć związanych z rodzajami powodzi. 

Powódź należy odróżnić od wezbrania, czyli wzrostu poziomu wody w rzece wskutek działania czynników naturalnych: meteorologicznych, hydrogeologicznych i fizjologicznych.

Prawo wodne (ustawa z dnia 20 lipca 2017 roku) definiuje powódź jako czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, w szczególności wywołane przez wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, z wyłączeniem pokrycia przez wodę terenu wywołanego przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych.

Na terenie Polski wyraźnie widać regionalne zróżnicowanie wielkości i rodzajów powodzi, głównie uzależnionych od ekstremalnych zdarzeń meteorologicznych oraz amplitudy i rzeźby terenu.

Zróżnicowanie rodzajów powodzi ze względu na lokalizację

Karpaty charakteryzują się dużą nieprzewidywalnością. Bardzo groźne są sytuację, w których nakładają się intensywne roztopy po ostrej zimie oraz duże opady deszczu.

Sudety i obszar przedsudecki charakteryzuje się raczej umiarkowaną częstotliwością opadów głównie konwekcyjnych.

Pas wyżyn narażony jest na powodzie głównie w wyniku nieregularnych wezbrań podczas roztopów i po wysokich opadach letnich.

Na obszarach nizinnych wzrasta liczba dni opadowych co może doprowadzić do wysokich wezbrań o każdej porze roku. Reżim dużych rzek: Wisły, Odry i Warty podporządkowany jest warunkom w górnych odcinkach rzeki. Najczęstszą przyczyną powodzi na Niżu to zatory lodowe.

Rodzaje powodzi pod względem genetycznym dzielimy na:

- Powodzie opadowe

- Powodzie roztopowe

- Powodzie zatorowe

- Powodzie miejskie

- Powodzie sztormowe

Powodzie opadowe

Powodzie opadowe najczęściej występują w południowej części Polski. Wielkość takich powodzi uzależniona jest przede wszystkim od intensywności i czasu trwania opadów, zdolności retencyjnej gleby, charakterystyki zlewni tj. kształtu, rodzaju gruntu oraz obecności szaty roślinnej, stosunku powierzchni zlewni objętej deszczem do całej zlewni, a także czynników lokalnych takich jak zarastanie koryt rzecznych.

Warto zwrócić uwagę, iż zmiany klimatyczne zmieniły także charakter opadów. Z powodu większej średniej temperatury Arktyki, zanika cyrkulacja strefowa objawiająca się wiatrami zachodnimi, częstymi niżami znad oceanu oraz regularnymi opadami. Co raz częściej mamy do czynienia z długimi okresami bezopadowymi, a rzadkie deszcze są bardzo intensywne. Średni wzrost temperatur powoduje, iż gleby wysychają tracąc swoją zdolność retencyjną. Woda opadowa zamiast wsiąkać spływa do najbliższych dolin i potoków tworząc ryzyko pojawienia się tak zwanych powodzi błyskawicznych. Dawniej zjawisko nieznane w 2020 roku wyrządziło sporo szkód w obszarach górskich.

Powodzie miejskie 

Zmiana struktury opadów zwiększa ryzyko powodzi miejskich (urban floods). Wskutek zaburzeń pomiędzy retencją, a spływem nieprzepuszczalne powierzchnie betonowe, asfaltowe, brukowe praktycznie uniemożliwiają infiltrację wód opadowych. Często dochodzi do braku wydolności kanalizacji miejskiej.

Powodzie roztopowe

Powodzie roztopowe występują w okresie wiosennym wskutek topnienia zalegającego śniegu. Wielkość i zasięg powodzi roztopowych zależy od:

- grubości pokrywy śnieżnej

- temperatury, a w konsekwencji intensywności roztopu

- wielkości obszaru pokrytego śniegiem

- występowania opadów deszczu podczas roztopów

- występowania gruntów nieprzepuszczalnych i nieprzygotowanych do odprowadzenia nadmiaru wody

Powodzie zatorowe

Mroźne i ostre zimy stwarzają także duże ryzyko powodzi zatorowych poprzez zmniejszenie przepustowości koryta rzeki. Powodzie zatorowo-lodowe najczęściej występują w okresie lutego i marca gdy spływające kry zatrzymują się w przewężeniach koryta, na płyciznach lub na zakrętach czyli w miejscach zatorogennych.

Szczególnie narażone są obszary o średnim (raz na 100 lat) lub wysokim (raz na 10 lat) prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi. Przy planowaniu inwestycji warto zadbać o analizę powodziową. Obszary te możesz sprawdzić za pomocą Raportu o Terenie OnGeo.pl. Jest to wygodna forma pliku w formacie PDF, która zawiera wszystkie potrzebne Ci dane o wybranej nieruchomości w jednym miejscu. Co możesz znaleźć w Raporcie o Terenie? Cechy terenu, położenie nieruchomości, pozwolenia na budowę, potencjalne zagrożenia i uciążliwości - to tylko niektóre z dostępnych zagadnień w raporcie.

Co znajdziesz w Raporcie dotyczącym zagrożenia powodzią?

Oznaczenie na mapach obszarów:

• zagrożonych powodzią raz na 10, 100 i 500 lat
• zagrożonych w sytuacji przerwania wału przeciwpowodziowego