Gminny program rewitalizacji. Czym jest i co zawiera?

Gminny program rewitalizacji jest wieloletnim programem działań prowadzonym na terenie gminy, w określonych strefach - społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej. Realizacja GPR ma spowodować wyprowadzenie wyznaczonych obszarów rewitalizacji ze stanu kryzysowego i stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju. Sprawdź, co zawiera gminny program rewitalizacji. 

Czym jest rewitalizacja?

Zanim zaczniemy omawiać temat gminnego programu rewitalizacji, należałoby wyjaśnić, na czym polega rewitalizacja i skąd wzięło się to pojęcie.

Rewitalizacja to po prostu przywracanie czegoś do życia. Mówiąc o rewitalizacji terenu, mamy na myśli pewien zespół działań planistycznych, którego celem jest takie przekształcenie zdegradowanego obszaru przestrzennego, aby służyło mieszkańcom i zapewniało im potrzeby społeczne i ekonomiczne. Proces rewitalizacji koordynowany jest zazwyczaj przez administrację samorządową przy udziale lokalnej społeczności. Przykładem rewitalizacji będzie zagospodarowanie terenów poprzemysłowych lub odtworzenie zniszczonych budynków mieszkalnych.

Legalna definicja pojęcia rewitalizacji jest całkiem nowa, bo weszła do słownika dopiero w 2015 roku na skutek ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U.2021.0.485).

W ramach rewitalizacji, dąży się do jak najlepszego wykorzystania charakterystycznych cech danego obszaru oraz wzmacniania jego lokalnych potencjałów - kulturowych, gospodarczych, technicznych i środowiskowych. Proces rewitalizacji jest długotrwały i wymaga zaangażowania interesariuszy.

Interesariuszami rewitalizacji są w szczególności:

1. Mieszkańcy obszaru rewitalizacji oraz właściciele, użytkownicy wieczyści nieruchomości i podmioty zarządzające nieruchomościami znajdującymi się na tym obszarze,
2. Mieszkańcy gminy,
3. Podmioty prowadzące lub zamierzające prowadzić na obszarze gminy działalność gospodarczą lub społeczną, w tym organizacje pozarządowe i grupy nieformalne,
4. Jednostki samorządu terytorialnego, ich jednostki organizacyjne, oraz organy doradcze i konsultacyjne gminy;
5. Organy władzy publicznej.

Podstawowym narzędziem prowadzenia rewitalizacji jest program rewitalizacji.

Gminny program rewitalizacji

Jednym z zadań własnych gminy jest przygotowanie, koordynowanie i tworzenie warunków do prowadzenia rewitalizacji. Zapanowanie procesu rewitalizacji zgodnie z ustawą następuje w dwóch etapach.

I ETAP: Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na drodze uchwały rady gminy, tzw. uchwały delimitacyjnej. Obszar rewitalizacji nie może być większy niż 20% powierzchni gminy. Nie może go również zamieszkiwać więcej niż 30% mieszkańców gminy. Wyznaczenie obszaru rewitalizacji inicjuje procedurę sporządzania projektu GPR.

II ETAP: Opracowanie i uchwalenie dokumentu, na podstawie którego rewitalizacja będzie prowadzona – gminnego programu rewitalizacji (GPR). GPR opracowuje się dla całego obszaru rewitalizacji.

Gminny program rewitalizacji (GPR) jest dokumentem strategiczny, który określa zasady i kierunki prowadzenia rewitalizacji na obszarze gminy. Pokazuje on, jak w założonej perspektywie kilku lat rozwiązać problemy obszaru i społeczności lokalnej lub chociaż jak wydatnie zmniejszyć ich natężenie.

Pomimo, że GPR wymaga aktywnego zaangażowania mieszkańców oraz innych podmiotów, to władze gminy ostatecznie decydują o przystąpieniu do sporządzenia programu rewitalizacji. Decyzja o wykonaniu programu zapadnie, jeśli zażegnanie sytuacji kryzysowej na danym obszarze nie będzie możliwe przy użyciu standardowych, sektorowych rozwiązań.

Kluczowym aspektem tworzenia skutecznego programu jest połączenie trzech głównych elementów w jednym dokumencie:

1. Wizji przyszłego stanu obszaru po przeprowadzeniu procesu rewitalizacji;
2. Starannie wyselekcjonowanych działań rewitalizacyjnych, które wspierają realizację tej wizji;
3. Źródeł finansowania całego procesu.

Gminny program rewitalizacji nie jest aktem prawa miejscowego!

Gminny program rewitalizacji a program rewitalizacji

Nowa reforma planistyczna (więcej o niej w artykule: Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 7 lipca 2023 roku) wprowadza obowiązek wykonania gminnych programów rewitalizacji. Wcześniej tworzone były wieloletnie lokalne programy rewitalizacji (LPR, PR) oparte na przepisach dotyczących samorządu gminnego.

Ustawodawca pozwolił na stosowanie tych programów aż do końca 2023 roku. Oznacza to, że nie ma obowiązku przekształcania istniejących programów w GPR. Jeśli gmina dopiero planuje opracować dokument dotyczący rewitalizacji, może zdecydować się na przyjęcie PR zamiast GPR. Jednak programy rewitalizacji innych niż GPR będą obowiązywać tylko do 31 grudnia 2023 roku. Po tej dacie będzie można uchwalać i stosować wyłącznie GPR.

Wybór PR zamiast GPR nie wyklucza możliwości skorzystania z funduszy unijnych na rewitalizację. Kluczowe jest umieszczenie programu w wykazie pozytywnie zweryfikowanych programów rewitalizacji, co wymaga spełnienia określonych standardów i formalności, zgodnie z wytycznymi obowiązującymi w danym województwie.

Najistotniejsze różnice między PR a GPR dotyczą konsekwencji prawnych przyjęcia konkretnego programu oraz procedury uchwalania. W przypadku GPR wymagana jest dodatkowa uchwała w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, a także uchwała o zasadach działania Komitetu Rewitalizacji. Natomiast w przypadku PR, wystarcza jedna uchwała zawierająca wyznaczenie obszaru zdegradowanego, obszaru rewitalizacji oraz opis planowanych działań i listę przedsięwzięć rewitalizacyjnych. To sprawia, że proces przygotowania PR może być nawet o pół roku krótszy niż w przypadku GPR.

Usprawnienie procesu rewitalizacji - SSR i MPR

Ustawa o rewitalizacji daje możliwość wprowadzenia dodatkowych instrumentów, które usprawnią proces rewitalizacji. Mowa o Specjalnej Strefie Rewitalizacji (SSR) oraz Miejscowym Planie Rewitalizacji (MPR). Poniżej opiszę po krótce każdy z nich.

Specjalna Strefa Rewitalizacji - SSR

Specjalna Strefa Rewitalizacji (SSR) jest obszarem, na którym gmina może stosować szczególne regulacje prawne w celu sprawnej realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych. SSR jest ustanawiana na wniosek wójta, burmistrza lub prezydenta miasta przez radę gminy na okres maksymalnie 10 lat.

Specjalne regulacje prawne, które mogą być stosowane na obszarze SSR:

• Prawo pierwokupu nieruchomości na rzecz gminy na obszarze lub podobszarach rewitalizacji;
• Możliwość udzielania dotacji na roboty budowlane - remonty, przebudowy, prace konserwatorskie i restauratorskie - w wysokości nieprzekraczającej 50%;
• Budowa lub przebudowa budynków służących rozwojowi społecznego budownictwa czynszowego, które stanowi cel publiczny zgodnie z obowiązującym MPZP;
• Możliwość ustanowienia zakazu wydawania decyzji o warunkach zabudowy dla wszystkich albo wybranych zmian sposobu zagospodarowania terenu wymagających tej decyzji;
• Możliwość zwiększenia stawki opłaty adiacenckiej do 75%.

Miejscowy Plan Rewitalizacji - MPR

Miejscowy Plan Rewitalizacji (MPR) jest aktem prawa miejscowego, który określa zasady i kierunki prowadzenia rewitalizacji na obszarze gminy. Jest on opracowywany przez gminę na podstawie ustawy o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 r. Można w nim określić w zależności od potrzeb:

• Zasady kompozycji przestrzennej nowej zabudowy i jej harmonizowania z zabudową istniejącą;
• Ustalenia dotyczące charakterystycznych cech elewacji budynków;
• Szczegółowe ustalenia dotyczące zagospodarowania i wyposażenia terenów przestrzeni publicznych;
• Zakazy i ograniczenia dotyczące działalności handlowej lub usługowej;
• Zakres niezbędnej do wybudowania infrastruktury technicznej, społecznej lub lokali.

Procedura uchwalania GPR

Poniżej opisałam etapy zmierzające do uchwalenia gminnego programu rewitalizacji. Pamiętaj, że gotowa uchwała podlega kontroli wojewody.

1. Podjęcie uchwały o przystąpieniu do sporządzenia GPR

Uchwałę o przystąpieniu do sporządzenia GPR podejmuje rada gminy z własnej inicjatywy lub na wniosek wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Przyjęcie uchwały będzie możliwe jednak dopiero po wejściu w życie uchwały w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji.

2. Ogłoszenie o podjęciu uchwały o przystąpieniu do sporządzenia GPR

Kiedy już uchwała została przyjęta, władze gminy informują o tym wydarzeniu społeczeństwo. Każda uchwała powinna znaleźć się w Rejestrze Urbanistycznym oraz w BIP i lokalnej prasie.

3. Sporządzenie projektu GPR

Za sporządzenie projektu odpowiada wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Powinien on jednak najpierw przygotować diagnozę, która wskaże mocne i słabe strony obszaru rewitalizacji. Dopiero ustalenia z diagnozy staną się punktem wyjścia do planowanych działań rewitalizacyjnych.

4. Konsultacje społeczne

Gminny program rewitalizacji wymaga konsultacji społecznych. Informacja o konsultacjach powinna być podana nie później niż 7 dni przed ich przeprowadzeniem. Formą konsultacji są: geoankieta, zbieranie uwag w formie papierowej lub elektronicznej, spotkanie, debata, spacer studyjny lub warsztat.

5. Opiniowanie projektu GPR

Kolejny etap to opiniowanie projektu z instytucjami i podmiotami. Instytucje, które biorą udział w procesie są takie same jak w przypadku tworzenie planu ogólnego gminy. Opisałam je w artykule: Procedura sporządzania planu ogólnego gminy

6. Wprowadzenie zmian do projektu wynikających z konsultacji i opinii

Zebrane opinie i uzgodnienia z instytucjami i organami właściwymi, wójt burmistrz lub prezydent miasta, wprowadza do projektu gminnego programu rewitalizacji. Następnie ponownie kieruje zmieniony projekt ustawy do Rejestru.

7. Przekazanie projektu GPR radzie gminy do uchwalenia a następnie przyjęcie gminnego programu rewitalizacji

Sprawdź czy na terenie Twojej działki obowiązuje plan miejscowy

W Raporcie o ternie OnGeo.pl sprawdzisz, czy Twoja działka znajduje się na terenie objętym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. 

Dla obszarów z dostępnymi danymi MPZP otrzymasz pełną nazwę i numer uchwały oraz zaznaczone na mapie granice obowiązujących planów. Jeśli analizowany teren jest objęty miejscowym planem, dla wybranych obszarów można uzyskać informacje o przeznaczeniu i zasadach zagospodarowania terenów wyznaczonych w planie (granice, powierzchnia i udział procentowy dla każdego terenu).