Temat azbestu wraca. Co od stycznia czeka właścicieli nieruchomości?

Jeśli ktoś miał nadzieję, że temat azbestu powoli odejdzie w zapomnienie, to niestety - nic z tego. Przełom roku ponownie stawia ten problem w centrum uwagi właścicieli nieruchomości, samorządów i inwestorów. Powód? Opóźnienia w pracach nad nową ustawą azbestową sprawiają, że wchodzimy w kolejny rok ze starymi obowiązkami, starymi formularzami i dobrze znanym pytaniem: czy i gdzie na mojej działce - albo w jej sąsiedztwie - nadal leży azbest?

Nowej ustawy nie ma, obowiązki zostają

Polska miała czas do 21 grudnia na wdrożenie unijnej dyrektywy dotyczącej azbestu. Już wiadomo, że ten termin nie został dotrzymany. Projekt ustawy utknął na etapie prac rządowych i nie trafił do Sejmu, a to oznacza jedno - właściciele nieruchomości muszą działać na podstawie dotychczasowych przepisów.

W praktyce oznacza to konieczność ponownego złożenia informacji o wyrobach zawierających azbest. Termin jest dobrze znany - do końca stycznia 2026 roku. I nie, nie chodzi wyłącznie o stare płyty eternitowe na dachach. Inwentaryzacja obejmuje też rury azbestowo-cementowe, drogi utwardzone odpadami z azbestem, a nawet wyroby, które zostały już usunięte.

Osoby prywatne składają deklaracje w gminach, a przedsiębiorcy i inne podmioty - u marszałków województw. Obowiązek ten obowiązuje aż do momentu całkowitego pozbycia się azbestu z nieruchomości.

Azbest to nie detal - liczy się jego stan

Samo zgłoszenie obecności azbestu to jedno, ale równie ważna jest ocena jego stanu. Obecne przepisy wymagają wskazania stopnia pilności usunięcia wyrobów azbestowych. Są trzy poziomy - od pilnego, przez wymagający ponownej oceny w ciągu roku, aż po taki, który można kontrolować co kilka lat.

Dlaczego to takie istotne? Bo azbest, choć trwały, z czasem się degraduje. Azbest szkodzi przede wszystkim wtedy, gdy jego włókna trafiają do powietrza i są wdychane przez ludzi. Warto jednak jasno powiedzieć jedno - sama obecność azbestu na dachu czy elewacji nie oznacza jeszcze bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia. Problem zaczyna się w momencie, gdy wyrób zawierający azbest ulega uszkodzeniu albo po prostu starzeje się i koroduje. Łamanie, kruszenie, wiercenie czy cięcie eternitu sprawia, że do otoczenia uwalniają się mikroskopijne włókna.

Te włókna są niewidoczne gołym okiem, ale razem z wdychanym powietrzem łatwo dostają się do organizmu. Co gorsza, organizm nie potrafi się ich skutecznie pozbyć. Skutki kontaktu z azbestem nie pojawiają się od razu - mogą ujawnić się dopiero po kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu latach. Właśnie dlatego azbest uznawany jest za jeden z najgroźniejszych czynników rakotwórczych i dlatego jego bezpieczne usuwanie oraz rzetelna inwentaryzacja mają dziś tak duże znaczenie.

Bez deklaracji nie ma dotacji

Choć kary za brak złożenia informacji o azbeście są rzadko egzekwowane, samorządy coraz częściej stosują inny argument - brak deklaracji oznacza brak dostępu do dofinansowania. A usuwanie azbestu to kosztowny proces, na który niewielu właścicieli decyduje się bez wsparcia z funduszy ochrony środowiska.

Nieprzypadkowo przełom roku to także czas składania wniosków o dotacje na kolejny sezon. W wielu gminach obowiązuje zasada „kto pierwszy, ten lepszy”, a środki potrafią skończyć się szybciej, niż się wydaje. Czasem wsparcie dotyczy tylko jednego budynku, czasem tylko prac zaplanowanych, a nie już wykonanych. Warto więc czytać regulaminy i pilnować terminów.

Nadchodzące zmiany: wszystkie przypadki jako pilne

Projektowane przepisy do nowej ustawy azbestowej zapowiadają sporą zmianę podejścia. Zakłada się, że wszystkie wyroby zawierające azbest - z racji wieku i zużycia - będą traktowane jako wymagające usunięcia. Bez dzielenia na stopnie pilności.

W praktyce oznacza to, że w bazach danych i systemach mapowych może nagle zrobić się „czerwono” niemal wszędzie. Choć docelowo ma zniknąć obowiązek corocznego składania deklaracji, to w ciągu 12 miesięcy od wejścia w życie ustawy i tak trzeba będzie złożyć pierwszą, aktualną informację.

Azbest nadal poważnym wyzwaniem

Program usuwania azbestu do 2032 roku postępuje wolno, głównie z powodu ogromnych kosztów i ograniczonych środków finansowych. Dane z gmin pokazują, że mimo lokalnych sukcesów usuwane ilości stanowią jedynie niewielki ułamek rzeczywistych potrzeb. Dlatego rzetelna inwentaryzacja, dostęp do danych przestrzennych – takich jak Raport o terenie OnGeo.pl – oraz terminowe składanie deklaracji pozostają kluczowe dla skutecznego i bezpiecznego eliminowania azbestu z polskiego krajobrazu.