Smogowi rekordziści 2024 - małe miasta na czele rankingu

Rok 2024 przyniósł niestety niepokojący zwrot w walce ze smogiem w Polsce. Najnowszy ranking smogowych rekordzistów, przygotowany przez Polski Alarm Smogowy, pokazuje wyraźnie, że problem wraca - a na czołowych miejscach znów pojawiają się małe miasta.

Absolutnym liderem we wszystkich kategoriach jest Nowa Ruda na Dolnym Śląsku - miejscowość, gdzie stężenie rakotwórczego benzo(a)pirenu wzrosło aż o 75% w porównaniu z rokiem 2023. Dane Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ) potwierdzają niepokojący trend: średnie stężenie pyłu PM10 w całym kraju wzrosło o 7%. Czy to oznacza koniec poprawy jakości powietrza w Polsce? Eksperci ostrzegają, że możemy wracać do „smogowej przeszłości”.

W tym artykule przyjrzymy się szczegółom rankingu smogowego 2024, zobaczymy, które miasta mają najgorsze powietrze, a także przytoczymy pozytywne przykłady, jak Kraków, który pokazuje, że zmiana jest możliwa. Jeśli interesuje Cię, jak wygląda sytuacja smogowa w Polsce, jakie są normy PM10 i benzo(a)pirenu oraz jakie działania antysmogowe warto znać - ten tekst jest dla Ciebie.

Ranking smogowych rekordzistów 2024: metodologia i kategorie

Polski Alarm Smogowy po raz dziesiąty przygotował ranking smogowych rekordzistów, opierając się na danych GIOŚ za cały 2024 rok. Analizie poddano wyłącznie miejscowości, w których działają aktywne stacje pomiarowe inspekcji.

Ranking podzielono na trzy główne kategorie, które najlepiej pokazują skalę problemu:

• Średnioroczne stężenie benzo(a)pirenu (b(a)p) - rakotwórczy węglowodór aromatyczny. Norma to 1 ng/m³, a jej przekroczenie oznacza poważne ryzyko zdrowotne, w tym nowotwory płuc.
• Średnioroczne stężenie pyłu PM10 - drobne cząstki stałe, które wnikają do płuc i krwi. Norma roczna to 40 µg/m³.
• Liczba dni smogowych - dni, w których dobowe stężenie PM10 przekracza 50 µg/m³.

Dane GIOŚ pokazują, że w 2024 r. średnie stężenie PM10 w Polsce wzrosło o 7% w porównaniu z poprzednim rokiem. To pierwszy taki wzrost od lat, co budzi obawy o odwrócenie pozytywnego trendu z poprzednich lat.

Nowa Ruda – smogowy lider 2024

Bez większych niespodzianek, Nowa Ruda (woj. dolnośląskie) zgarnia złoto we wszystkich kategoriach rankingu smogowego 2024. To niewielkie, górnicze miasto, liczące niecałe 25 tys. mieszkańców, stało się symbolem kryzysu antysmogowego w Polsce.

• Benzo(a)piren: średnie stężenie wzrosło z 4 ng/m³ w 2023 r. do aż 7 ng/m³ – to 700% normy, wzrost o 75%! Dla porównania, norma UE wynosi zaledwie 1 ng/m³.
• Pył PM10: najwyższe średnioroczne stężenie w kraju, przekraczające normę dwukrotnie.
• Dni smogowe: 73 dni z przekroczeniami PM10 – prawie 20% roku! Mieszkańcy Nowej Rudy oddychali toksycznym powietrzem przez ponad dwa miesiące.

Za taką sytuację odpowiadają głównie stare piece węglowe, tzw. „kopciuchy”, oraz brak inwestycji w odnawialne źródła energii. 

Na podium benzo(a)pirenu znajdują się także:

• Nowy Targ (Małopolska) – 5-krotne przekroczenie normy.
• Sucha Beskidzka (Małopolska) – również 5-krotne przekroczenie.
• Myszków (Śląsk) – podobnie wysoki poziom.

Niektóre uzdrowiska także nie są wolne od smogu – w Rabce-Zdroju stężenie b(a)p przekracza normę 4-krotnie, co podważa lecznicze właściwości tego miejsca.

Pył PM10 i dni smogowe: Łódzkie zaskakuje

W kategorii średniorocznego stężenia PM10 Nowa Ruda nadal dominuje, ale największą niespodzianką jest województwo łódzkie. Aż 10 miejscowości z tego regionu znalazło się w pierwszej trzydziestce rankingu, w tym Radomsko, które zajęło drugie miejsce w kraju.

Inne łódzkie „smogowe gwiazdy” to Piotrków Trybunalski i Bełchatów – efekt intensywnego ruchu drogowego i ogrzewania węglowego.

Pod względem dni smogowych najgorzej wygląda:

• Nowa Ruda – 73 dni
• Nowy Targ – 38 dni
• Pszczyna (Śląsk) – 36 dni

Te liczby pokazują, że w tych miastach smog nie jest problemem sezonowym, ale całorocznym. Według GIOŚ wzrost PM10 o 7% w skali kraju może wynikać z suchej pogody, większego spalania węgla i spowolnienia wymiany kotłów.

Sprawdź, czym oddychasz. Raport o terenie OnGeo.pl ujawnia poziomy PM10 i PM2,5 w Twoim otoczeniu

Raport o Terenie OnGeo.pl to praktyczne narzędzie, które pozwala sprawdzić jakość powietrza w dowolnej lokalizacji w Polsce. Analiza obejmuje kluczowe wskaźniki zanieczyszczeń – przede wszystkim stężenia pyłów zawieszonych PM2,5 i PM10, uznawanych za jedne z najgroźniejszych dla zdrowia człowieka. Dzięki szczegółowym danym pochodzącym z oficjalnych źródeł, raport umożliwia szybkie porównanie wyników z obowiązującymi normami jakości powietrza.

Takie informacje są niezwykle przydatne nie tylko dla osób planujących zakup działki lub budowę domu, ale także dla samorządów i inwestorów, którzy chcą świadomie planować działania proekologiczne. Wiedza o stanie powietrza może również pomóc w podjęciu decyzji dotyczących termomodernizacji budynków, wyboru źródeł ogrzewania czy udziału w programach antysmogowych.

Zobacz: Przykładowy Raport o terenie OnGeo.pl

Smog 2024: przyczyny i opinie ekspertów

Rzecznik Polskiego Alarmu Smogowego, nie kryje zaniepokojenia: „Prezentujemy ranking po raz dziesiąty i do tej pory stężenia spadały. Czy obecny wzrost to chwilowe wahnięcie, czy początek nowego trendu prowadzącego nas z powrotem do smogowej przeszłości? Jedno jest pewne – w 2025 roku proces likwidacji 'kopciuchów' gwałtownie zwolnił, a program Czyste Powietrze przechodzi poważny kryzys.”

Dwa lata temu program bił rekordy wniosków dzięki wsparciu rządu, dziś jednak brakuje determinacji, zwłaszcza w obliczu nowych, ostrzejszych norm UE, które wejdą w życie za cztery lata. Eksperci wzywają do wzmożonych działań: subsydiów na pompy ciepła, skutecznych kontroli emisji i edukacji mieszkańców.

Kraków – pozytywny kontrast

Na tle czarnych statystyk wyróżnia się Kraków, dawna „smogowa stolica Polski”. W 2024 r. żadna stacja GIOŚ w mieście nie przekroczyła normy benzo(a)pirenu! Spadek stężenia b(a)p jest imponujący – ponad 7-krotny w ciągu dekady, z 7 ng/m³ w 2014 r. do poniżej 1 ng/m³ dziś.

Anna Dworakowska z Krakowskiego Alarmu Smogowego komentuje: „Cieszymy się z takiej poprawy jakości powietrza. Okazuje się, że konsekwentne działania antysmogowe, wymiana kotłów i przestrzeganie uchwały antysmogowej naprawdę działają. Trzeba jednak pamiętać, że Kraków wciąż mierzy się z wysokim zanieczyszczeniem z transportu – drugie miejsce w Polsce pod względem stężenia dwutlenku azotu pokazuje, że Strefa Czystego Transportu jest niezbędna.”

Dla porównania, wyższe stężenia b(a)p niż w Krakowie zmierzono w uzdrowiskach: Busko-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Szczawno-Zdrój czy Rabka-Zdrój. Kraków udowadnia, że zmiana jest możliwa – dzięki zakazowi palenia węglem i inwestycjom w transport publiczny.

Co dalej z jakością powietrza w Polsce?

Smog w Polsce w 2024 r. to ostrzeżenie: bez zdecydowanych kroków wzrost zanieczyszczeń może stać się normą. Polski Alarm Smogowy apeluje o:

• Przyspieszenie programu Czyste Powietrze.
• Wzmocnienie kontroli „kopciuchów”.
• Rozwój stref niskiej emisji w małych miastach.

Dane GIOŚ i ranking podkreślają, że problem dotyczy nie tylko dużych miast, ale przede wszystkim małych miejscowości. Mieszkańcy Nowej Rudy, Radomska czy Nowego Targu zasługują na czyste powietrze – tak samo jak krakowianie.